Katedra

/ Widok Katedry od strony północno-zachodniej 

KATEDRA ŁACIŃSKA WE LWOWIE

 Historii lwowskiej katedry łacińskiej nie sposób zrozumieć w oderwaniu od dziejów narodu polskiego na tych ziemiach. W murach tej świątyni, w jej architekturze i wystroju niezatarte ślady odcisnęły dni chwały i klęsk, wydarzenia podniosłe i dramatyczne, w jakich od średniowiecza po współczesność Katedra wiernie towarzyszy Ojczyźnie, Miastu i ludowi.

Stąpając po posadzkach Katedry, można odnieść wrażenie, że czas się tu zatrzymuje, a my przenosimy się w świat pełen pokoju i miłości. W ciszy można usłyszeć nie tylko Boga, ale też szczęk broni i głuchy odgłos zdobycznych chorągwi rzucanych do stóp Matce Bożej Łaskawej przez rycerstwo polskie. Można wsłuchać się w kroki przybywających na modlitwę świętych, królowych, książąt, zacnych obywateli polskich i wiernego ludu.

Być w Katedrze lwowskiej, usiąść w wiekowych stallach, podnieść wzrok na Matkę Bożą Łaskawą to marzenie Polaków, czego sobie i Państwu życzę.

HISTORIA KATEDRY W WYDARZENAICH

 Ok. 1350

Najstarszym kościołem rzymskokatolickim Lwowa był kościół pw. Matki Bożej Śnieżnej,założony według tradycji w 1340 r. przez osadników niemieckich. W roku 1415 arcybiskup Jan Rzeszowski przeniósł parafię do Katedry. Obecnie w świątyni Matki Bożej Śnieżnej znajduje się cerkiew greckokatolicka pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

/ Katedra łacińska we Lwowie – widok z wieży ratusza

/ Matka Boża Łaskawa – Śliczna Gwiazda Lwowa – ołtarz główny Obraz autorstwa Józefa Szolc-Wolfowicza 1598 roku,

/ Kaplica Pw. Pana Jezusa Ubiczowanego [Kaplica Kampianów]

/ 05-Kaplica Pw. Chrystusa Ukrzyżowanego (Kaplica Literacka)

/ 06-Kaplica Pw. Jezusa Miłosiernego I Matki Bożej Nieustającej Pomocy

/ Il.3 Scena przedstawiająca poświęcenie sztandaru Orląt Lwowskich przez arcybiskupa Józefa Bilczewskiego w 1920 roku. Fragment repliki płaskorzeźbionego antependium z ołtarza Przemienienia Pańskiego, zaprojektowanego przez Józefa Starzyńskiego w 1936 roku

/Il.2 Żelazna kula zawieszona na łańcuchu, pod nią tablica kamienna z inskrypcją łacińską upamiętniająca oblężenie Lwowa przez armię turecką w 1672 roku

 1363–1370

Staraniem księcia Władysława Opolczyka 3 II 1375 roku papież Grzegorz XI utworzył metropolię dla ziem ruskich ze stolicą w Haliczu. Metropolia obejmowała teren archidiecezji halickiej, diecezje: przemyską, włodzimierską i chełmską.

 1370–1381

Wg kronikarza Józefa Bartłomieja Zimorowica na parceli przy rynku zaczęto wznosić kościół katedralny. Jest to data niepotwierdzona, jak i to, że kamień węgielny miał położyć sam król Kazimierz Wielki. W tym czasie jako kierujący budową Katedry wzmiankowany był mistrz Niczko. W roku 1381 Lwów nawiedził pożar, który zniszczył wiele drewnianych zabudowań, spłonęło archiwum miejskie. Pożoga dotknęła również rozpoczętą budowę Katedry.

1404–1415

W 1404 roku pochodzący ze Śląska Mikołaj Gansecke przesklepił prezbiterium. W roku 1405 biskup przemyski Maciej Janina wraz z abpem Jakubem Strepą (Strzemię), w obecności króla Władysława Jagiełły, konsekrował prezbiterium. Arcybiskup Jakub 13 IX 1407 roku poświęcił cmentarz przykościelny.

1434–1495

W Katedrze lwowskiej, podobnie jak na Wawelu, miały miejsce ceremonie pogrzebowe króla Władysława Jagiełły zmarłego 1 czerwca tegoż roku w Gródku Jagiellońskim.

W roku 1463 Jerzy Strumiłło, podkomorzy lwowski, ufundował kaplicę pw. Matki Bożej, zwaną Strumiłowską. Obecnie w tym miejscu znajduje się kaplica pw. Pana Jezusa Ukrzyżowanego, zwana Kampianowską.

Ukończono pierwszą kaplicę rodziny Buczackich, herbu Abdank. W roku 1495 Anna z Buczackich utworzyła nowy fundusz pw. Boga Wszechmogącego, Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Stanisława. Dzisiaj w tym miejscu znajduje się Kaplica Najświętszego Sakramentu, zwana Kaplicą Wiśniowieckich.

1479–1498

W latach 1479–1481 Mistrz Joachim Grom i Ambroży Rabisch z Wrocławia zasklepili korpus Katedry. Staraniem prowizora Jerzego Schellera w oknach umieszczono barwne witraże. W wigilię 1481 roku arcybiskup metropolita lwowski (1481–1493), Jan Strzelecki (Wątróbka) herbu Oksza, konsekrował Katedrę.

W 1485 roku król Kazimierz Jagiellończyk odwiedził Katedrę wraz z synami Janem Olbrachtem i Aleksandrem w drodze do Kołomyi, gdzie Stefan III, hospodar mołdawski, złożył hołd królowi polskiemu.

W 1490 r. cieśla Nikiel Klocz (Kloc) na koszt miasta pokrył gontem dach kościoła. W latach 1493–1494 Hans Blecher wykonał i zasklepił chór organowy. Przez następne lata powstały pierwsze kaplice otaczające korpus Katedry.

W roku 1497 Jan Olbracht już jako król odwiedził Katedrę po wielkich zwycięstwach nad Tatarami. Jan Olbracht ponownie nawiedził lwowską świątynię w 1498 roku, wracając z nieudanej wyprawy bukowińskiej.

1509–1532

Katedrę odwiedził król Zygmunt I Stary w roku obrony Lwowa przed hospodarem mołdawskim Bohdanem III. Król jeszcze dwukrotnie nawiedzał Katedrę w 1525 i 1537 roku.

Wskutek pożaru 3 VI 1527 roku, który zniszczył niemal cały Lwów, ucierpiała również Katedra. Spłonął dach i wieża z dzwonami, które stopiły się doszczętnie. Wśród nich dzwon „Zuzanna”, który był tak cenny, jak „Zygmunt” dla Wawelu. Odbudowy podjął się abp Bernard Wilczek, którego nazwano odnowicielem Katedry. Sklepienia w nawach wykonane zostały przez mistrza kamieniarskiego z Wrocławia, Joachima Groma (Grana). Lwów podniósł się dzięki królowi Zygmuntowi Staremu, który na dwadzieścia lat zwolnił miasto z wszelkich podatków. W roku 1528 abp Bernard Wilczek ufundował 2 nowe dzwony. Większy z dzwonów arcybiskup ochrzcił własnym imieniem „Bernard”. Mniejszy nazwał „Mansjonarskim”. W roku 1532 abp Bernard Wilczek przeprowadził w Katedrze pierwszy synod prowincjalny.

1564–1588

W roku 1564 we Lwowie przyjął święcenia z rąk abp. Pawła Tarły ks. Piotr Skarga, późniejszy jezuita. Jako kanonik zaczął działalność kaznodziejską m.in. przy Katedrze lwowskiej. 9 listopada 1564 roku metropolita Paweł Tarło przeprowadził synod prowincjalny, na którym w obecności legata papieskiego przyjęto uchwały Soboru Trydenckiego (1545–1563).

W 1576 roku król Stefan Batory (1533–1586) nawiedził Katedrę w drodze na koronację ze Śniatynia do Krakowa. Wraz z dworem przybył Jerzy Boim, sekretarz króla Stefana Batorego, kupiec i rajca miejski, który później stał się fundatorem kaplicy Boimów. W 1588 roku Stanisław Żółkiewski, hetman polny koronny, pochował w chórze Katedry swego ojca Stanisława Żółkiewskiego, wojewodę ruskiego. Spiżową płytę nagrobną Stanisława Żółkiewskiego ustawiono osiem lat później, w 1606 roku.

1598–1630

W 1598 roku Józef Szolc-Wolfowicz po śmierci piętnastoletniej siostrzenicy, Katarzyny Domagaliczówny, namalował obraz dla jej rodziców, ławnika lwowskiego Wojciecha Domagalicza i jego małżonki Katarzyny z Wolfowiczów. Z czasem obraz Matki Bożej Łaskawej, nazywanej też Murkową, wierni otoczyli kultem.

W latach 1609–1611 na terenie cmentarza przykościelnego wzniesiono manierystyczną kaplicę Boimów. W 1628 roku w miejscu starej kaplicy, nazywanej kaplicą ubogich lub dziadowską, powstała kaplica Jezusa Miłosiernego, zwana też kaplicą Milewskich. W kaplicy znajduje się tablica epitafijna syna Milewskiego, kanonika Piotra Milewskiego młodszego. W 1630 roku ukończono kaplicę Kampianów. Zbudowana w XVI−XVII w. na miejscu kaplicy Strumiłłów. Ufundowana przez patrycjuszy lwowskich, głównie przez Pawła i Marcina Kampianów, Dzisiaj jest pod wezwaniem Pana Jezusa Ukrzyżowanego, nazywana również Kampianowską.

1634–1656

Lwów odwiedził król Władysław IV z braćmi Janem Kazimierzem i Aleksandrem. Mieszkańcy przywitali króla wystrzałami z dział ustawionych na wałach oraz orkiestrą i biciem dzwonów świątyń wszystkich obrządków. Odprawiono także uroczystą mszę w Katedrze.

W 1648 roku Bohdan Chmielnicki z Tuhaj-Bejem podeszli pod Lwów i rozpoczęli oblężenie miasta. Lwowianie, z wdzięczności Matce Bożej Łaskawej (Domagaliczowskskiej) za ocalenie,
umieścili w kaplicy Domagaliczów srebrną tablicę. W lipcu 1649 roku, w drodze do oblężonego Zbaraża, Jan Kazimierz modlił się w Katedrze. Król zatrzymał się we Lwowie również 28 sierpnia po stoczeniu bitwy pod Zborowem. W 1651 roku król Jan Kazimierz ponownie nawiedził Katedrę, wracając po bitwie pod Beresteczkiem, gdzie 29 czerwca odniósł wielkie zwycięstwo nad Chmielnickim.

1 kwietnia 1656 roku król Jan Kazimierz złożył w Katedrze śluby przed cudownym obrazem Matki Bożej Łaskawej, który na tę uroczystość przeniesiono z kaplicy Domagaliczów do ołtarza głównego (il.1). Król w obecności nuncjusza papieskiego Piotra Vidoniego, duchowieństwa, dygnitarzy koronnych i litewskich oraz ludu obrał Matkę Bożą na Królową Korony Polskiej. Jako wotum monarcha zawiesił przy obrazie Matki Bożej chorągiew zdobytą na Szwedach.

1672–1704

Przybył do Lwowa marszałek i hetman wielki koronny Jan Sobieski. Niegdyś, będąc ciężko chorym, modlił się o cud i złożył ślub Matce Bożej Domagaliczowskiej. W podziękowaniu za uzdrowienie umieścił w kaplicy jako wotum swe popiersie ze srebra z dziękczynną inskrypcją. W dniach 20 IV−6 X 1672 roku podczas wojny polsko-tureckiej Lwów był oblężony przez armie kozacką Piotra Doroszenki i turecką Kapłana-baszy. Podczas ostrzałów jedna z kul wpadła do Katedry i zatrzymała się pod krucyfiksem w prezbiterium. Na pamiątkę na zewnętrznej ścianie świątyni umieszczono tę kulę, objaśniając wydarzenie napisami (il.2). Król Jan III Sobieski rok po swej koronacji, 24 sierpnia 1675 roku, rozgromił pod Lesienicami k. Lwowa znacznie liczniejszą armię turecko-tatarską.

W 1698 roku August II podczas 39-letniego panowania jedyny raz nawiedził Katedrę. W 1671 roku do Katedry przybył król Michał Korybut Wiśniowiecki z żoną Eleonorą Habsburżanką. 20 października 1677 roku urodził się we Lwowie przyszły król Stanisław Leszczyński. Dzień później został ochrzczony w Katedrze, którą jako król odwiedził w 1709 roku.

W 1704 roku po detronizacji Augusta II królem został Stanisław Leszczyński. 6 września 1704 roku do Lwowa wkroczyli Szwedzi, grabiąc i niszcząc miasto. Nie oszczędzono klasztorów i kościołów, które profanowano, trzymając w nich konie. W Katedrze zrzucono z krzyża figurę Jezusa. Skonfiskowano wota kościelne
i szlacheckie, ograbiono świątynię również z dzwonów. Po trzech tygodniach grabieży Szwedzi opuścili miasto 24 IX 1704 roku.

1733–1770

W 1738 roku Katedrę odwiedził król August III. Była to ostatnia wizyta króla polskiego w Katedrze. Książę Janusz Wiśniowiecki, kasztelan krakowski, wraz z żoną Teofilą z Leszczyńskich odnowił kaplicę Buczackich. Wdowa księcia w 1741 r. złożyła tu zwłoki męża. Od Wiśniowieckich kaplica otrzymała monstrancje z ich herbem i kielichy z patenami. Kaplica została nazwana kaplicą Wiśniowieckich. W 1758 roku abp Władysław Łubieński przeniósł tu Najświętszy Sakrament z tzw. skałki przy łuku tęczy.

W wigilię święta Najświętszej Maryi Panny Łaskawej 11 V 1765 roku, w obecności prezydenta Trybunału Głównego Koronnego w Lublinie Ignacego Krasickiego i marszałka koronnego Ignacego Cetnera, arcybiskup Wacław Hieronim Sierakowski przeniósł obraz Matki Bożej Łaskawej do głównego ołtarza. 20 V 1765 roku ten sam arcybiskup zwołał synod diecezjalny. Za rządów arcybiskupa Sierakowskiego przeprowadzono przebudowę Katedry. Zburzono kaplice Domagaliczowską, Pirawskiego, Rajecką, Wolfowiczowską i Zamoyskiego. Usunięto wiele starych gotyckich i renesansowych grobowców, epitafiów i ołtarzy. Zmieniono gotycki wystrój świątyni, nadając jej późnobarokowy i rokokowy wygląd. Obniżono we wnętrzu poziom posadzki i zlikwidowano teren cmentarny wokół kościoła . W 1767 roku postawiono wieżę wysokości około 65 metrów i zatknięto pozłacany krzyż. W latach 1766–1770 wzniesiono ołtarz główny, zwany wielkim, wg projektu architekta Piotra Polejowskiego.

1770–1775

Lwowski artysta malarz Stanisław Stroiński wykonał w Katedrze polichromie. W 1772 roku w proteście przeciwko aneksji miasta przez Austrię zamurowano główne wejście do Katedry, znajdujące się dawniej w osi ołtarza głównego. W roku 1880, w okresie zaborów, podczas wizyty we Lwowie Katedrę odwiedził cesarz Franciszek Józef I.

1839–1907

W 1839 roku Roman Ducheński ze Lwowa zbudował nowe organy zaprojektowane w stylu neogotyckim. W latach 1896–1897 fabryka organów kościelnych organmistrza Jana Śliwińskiego wykonała małe organy w prezbiterium. W roku 1899 ten sam organmistrz przebudował duże organy z 1839 roku. Dzięki temu odsłonięty był widoczny w dużym oknie witraż wykonany w 1895 roku przez profesora Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie Teodora Axentowicza Matka Boża Królowa Aniołów.

W oknie środkowym nad głównym ołtarzem wykonano witraż Najświętsza Maryja Panna Królowa Korony Polskiej według projektu Edwarda Ignacego Lepszego. W latach 1905–1907 pod nadzorem prof. Władysława Sadłowskiego zostały odrestaurowane kaplice pw. Pana Jezusa Ubiczowanego (Kampianów), Jezusa Miłosiernego i Matki Bożej Nieustającej Pomocy, zwana też kaplicą Milewskich lub arcybiskupa Bilczewskiego. Również w tym roku pokryto blachą miedzianą kopułę kaplicy Chrystusa Ukrzyżowanego.

1910–1921

Na zewnętrznej ścianie Katedry wmurowano tablicę poświęconą Bitwie Grunwaldzkiej w jej 500 rocznicę. Tablicę tę usunęli hitlerowcy. Obecnie w tym miejscu znajduje się tablica dedykowana papieżowi Janowi Pawłowi II. W tym też roku dzięki staraniom arcybiskupa Józefa Bilczewskiego (1860–1923) Katedra otrzymała od papieża Piusa X tytuł Bazyliki Mniejszej. W 1917 roku na zewnętrznej ścianie Katedry wmurowano tablicę w stulecie śmierci Tadeusza Kościuszki.

5 III 1919 roku podczas wojny polsko-ukraińskiej w trakcie walk o Lwów pocisk trafił w ścianę Katedry. Miejsce to upamiętnia czerwony, nieotynkowany fragment muru.

W 1920 roku po heroicznej obronie Lwowa arcybiskup Józef Bilczewski poświęcił w Katedrze lwowskiej sztandar Orląt Lwowskich (il. 3).

25 IX 1921 roku na otwarcie pierwszych Targów Wschodnich do Lwowa przyjechał Naczelnik Państwa Józef Piłsudski. Po uroczystym powitaniu na dworcu i odebraniu defilady wojskowej Piłsudski w towarzystwie prezydenta miasta Józefa Neumanna udał się do Katedry. Po mszy św. złożył wizytę arcybiskupowi lwowskiemu Józefowi Bilczewskiemu. Wieczorem, po wyjściu Naczelnika z ratusza, przeprowadzono nieudaną próbę zamachu na niego.

1925–1936

14 XII 1924 roku abp Bolesław Twardowski poświęcił dwa nowe dzwony ufundowane w miejsce skonfiskowanych przez wojska austriackie. Na cześć abpa Józefa Bilczewskiego pierwszemu nadano imię „Józef”, drugi otrzymał nazwę „Jakub” w hołdzie bł. Jakubowi Strepie (Strzemię).

W dniach 30–31 października 1925 roku odbyły się ceremonie ekshumacji szczątków bezimiennego żołnierza z Cmentarza Obrońców Lwowa, przeznaczonych do Warszawy, do Grobu Nieznanego Żołnierza. W piątek 30 października 1925 roku przeniesiono szczątki do Katedry. Następnego dnia po ceremoniach odprowadzono trumnę na dworzec. Pochodowi towarzyszyła rzesza ludzi. 1 maja 1926 roku na mszę św. przybyli gen. Władysław Sikorski i wicewojewoda wraz z korpusem oficerskim i reprezentacją towarzystw ze sztandarami. W roku 1936 we Lwowie uroczyście obchodzono 280 rocznicę ślubów Jana Kazimierza. Katedralne Arcybractwo Najświętszej Maryi Panny Łaskawej Królowej Korony Polskiej postanowiło ufundować srebrne antependium w formie tryptyku wg projektu lwowskiego rzeźbiarza, profesora Józefa Starzyńskiego.

1946–1991

W niedzielę 21 kwietnia 1946 roku arcybiskup metropolita Eugeniusz Baziak odprawił pożegnalną mszę św. w Katedrze przed wyjazdem do Polski. 26 kwietnia pod presją władz ZSRR arcybiskup opuścił Lwów i archidiecezję w granicach państwa sowieckiego.

W Katedrze mogli funkcjonować nieliczni księża. W latach 1946–1948 obowiązki administratora parafii katedralnej pełnił ksiądz kanonik Karol Jastrzębski (1882–1966). W latach 1946–1949 wikariuszem był ks. Stanisław Płoszyński (1914–1949). W lutym 1950 roku wrócił do Lwowa po pięcioletnim pobycie w łagrach sowieckich ks. prałat Ignacy Chwirut (1887–1973), który objął duszpasterstwo w kościele pw. św. Antoniego. W maju 1955 roku z łagrów sowieckich powrócił ks. prałat Zygmunt Hałuniewicz (1889–1974), który objął kościół św. Marii Magdaleny (1955–1962), po czym do śmierci pracował w Katedrze. W tym samym roku 1955 z łagru powrócił jezuita ks. Seweryn Ludwik (1906–1970), duszpasterz w podlwowskim Szczercu. W latach 1949–1958 i 1965–1995 proboszczem Katedry lwowskiej był franciszkanin ks. Rafał Kiernicki (1912–1995), żołnierz AK, więzień łagrów, późniejszy biskup pomocniczy. W latach 1974–1991 wikariuszem parafii katedralnej był ks. Ludwik Kamilewski (1946–2019), pierwszy młody duchowny w powojennej Katedrze, absolwent Seminarium Duchownego w Rydze.

W roku 1984 w Katedrze lwowskiej odprawiona została przez ks. Ludwika Marko, miejscowego parafianina, msza prymicyjna.

1991–1996

18 maja 1991 roku odbył się ingres arcybiskupa Mariana Jaworskiego do Katedry. W 50 rocznicę zbrodni we Lwowie i Katyniu odsłonięto tablice pamiątkowe. Płytę z nazwiskami profesorów Uniwersytetu Jana Kazimierza, rozstrzelanych przez Niemców w lipcu 1941 roku, umieszono pod chórem muzycznym, a tablicę upamiętniającą ofiary zbrodni katyńskiej w kaplicy Pana Jezusa Miłosiernego. W kaplicy Matki Bożej Częstochowskiej umieszczono tablicę z białego marmuru ku czci urodzonego w Tokach na Kresach kardynała Władysława Rubina (1917–1990).

W 1996 roku z kościoła karmelitów bosych został przeniesiony do kaplicy św. Józefa pomnik gen. Józefa Dwernickiego z 1868 roku dłuta Parysa Filippiego, zrekonstruowany po sowieckiej dewastacji.

1999–2006

Z okazji zbliżającej się wizyty papieża Jana Pawła II przeprowadzono prace restauracyjne wewnątrz Katedry przy znacznym zaangażowaniu metropolity Mariana Jaworskiego. Dokonano renowacji prezbiterium, wielkiego ołtarza, zakrystii oraz kaplicy św. Józefa. 25 czerwca 2001 roku podczas pielgrzymki na Ukrainę papież Jan Paweł II odwiedził Katedrę.

2009–2015

W 2007 roku arcybiskupem koadiutorem lwowskim został sekretarz papieski w latach 1996–2007 bp Mieczysław Mokrzycki. Ingres arcybiskupa do Katedry lwowskiej miał miejsce 22 listopada 2008 roku. Nowy metropolita kontynuował renowację Katedry. W lipcu 2009 roku proboszczem Katedry został ks. Jan Nikiel, kapłan archidiecezji krakowskiej, pochodzący z Wilkowic k. Bielska-Białej.

W 2009 roku w prezbiterium nad tabernakulum umieszczono srebrny relikwiarz bł. Jakuba Strzemię czczonego jako Patrona archidiecezji lwowskiej. Do 1946 roku relikwiarz znajdował się w kaplicy Chrystusa Ukrzyżowanego (Jabłonowskich). Wykonano konserwację Kaplicy pw. Najświętszego Sakramentu (Wiśniowieckich, Złotej) oraz Kaplicy Jabłonowskich (Kaplicy Chrystusa Ukrzyżowanego). Przeprowadzono też częściową renowację witraży.

W Roku Jubileuszowym 2012, ogłoszonym z okazji 600-lecia przeniesienia stolicy arcybiskupiej z Halicza do Lwowa, abp Mieczysław Mokrzycki ufundował nową aranżację prezbiterium. W centralnym punkcie umieszczono ołtarz, a obok marmurową ambonkę i tron biskupi projektu krakowskiego architekta Bogusława Kulki.

Tekst Ryszard Frączek

Zdjęcia: o. Bruno Neumann OH