Muzyka w Barwy Kresów wpisana - Wydrzycki (Niemen)

/ Czesław Niemen. - Foto Marek Karewicz

To nie jest przypadek, że w chłodnym okresie tegorocznego lata wybrałem do Barw Kresów tego muzyka i jeden z jego kultowych utworów jakim jest „Dziwny jest ten Świat”.

Choć „Barwy Kresów” i wpisana w nie muzyka jak najbardziej nadają się do analizy tego utworu to jednak powstrzymam się od uprawiania polityki  i skupię się tylko na Panu Czesławie i jego muzyce a to tylko dlatego, że cenię go bardziej niż polityków którzy nie dorastają mu do pięt w ocenie tego do czego doprowadzili w ostatnim trzydziestoleciu a do czego odwołuje się ten utwór.

Czesław Niemen, a tak naprawdę Czesław Juliusz Niemen-Wydrzycki urodził się w Starych Wasiliszki (dzisiejsza Białoruś) w obwodzie grodzieńskim, w rejonie szczuczyńskim 16 lutego 1939r., w roku. Zmarł 17 stycznia 2004r., w Warszawie.

Był wspaniałym polskim kompozytorem, multiinstrumentalistą, piosenkarzem i wokalistą rockowym i autorem tekstów piosenek.

Niemen to jeden z najważniejszych twórców muzyki w Polsce.

W II Rzeczypospolitej wieś Stare Wasiliszki należała do gminy wiejskiej Wasiliszki, w powiecie szczuczyńskim (do 1929 roku w powiecie lidzkim), w województwie nowogródzkim.

/ Muzeum Czesława Niemena w Starych Wasiliszkach (Białoruś), 26.09.2019, foto Jarosław Iwaniuk

Od śmierci artysty w 2004 roku toczyły się dyskusje na temat utworzenia Muzeum Czesława Niemena w domu rodzinnym Wydrzyckich. W czerwcu 2009 roku, w czasie spotkania Polsko-Białoruskiej Komisji Konsultacyjnej ds. Dziedzictwa Kulturalnego, ze strony polskiej wyszła inicjatywa, by muzeum powstało w ramach współpracy polsko-białoruskiej, a polskie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego nad powstaniem muzeum objęło patronat.

Otwarcie muzeum i odsłonięcie pamiątkowej tablicy na budynku odbyło się 20 lutego 2011 roku.

Rodzicami Niemena byli: Anna z domu Markiewicz (1897–1986) i Antoni Wydrzycki (1896–1960), wykonujący liczne prace rzemieślnicze, m.in. strojenie fortepianów i naprawę zegarów. Miał też siostrę Jadwigę (1926-2020).

Czesław Niemen jako dziecko  śpiewał już w szkolnym chórze oraz w chórze kościelnym gdzie grał na organach.

 Wraz z chórem szkolnym koncertował w innych szkołach a w latach 1953–1954 uczęszczał do klasy fortepianu liceum pedagogicznego w Grodnie.

/ Czesław Niemen, Wasiliszki Stare.Fot. kresy24.pl

Wspominający go kolega ze szkoły muzycznej w Grodnie, Mikołaj Szyszygin powiedział, że Czesław uczęszczał z nim do uczelni muzycznej w Grodnie przez rok, jednak został z niej wyrzucony, gdyż opuszczał zajęcia. Razem grali na występach szkolnych: Szyszygin na domrze, a Wydrzycki na bajanie (rosyjska odmiana akordeonu).

W 1958 poślubił w Grodnie Marię Klauzunik.

W tym samym roku został przesiedlony do powojennej Polski w ramach ostatniej fali masowych wysiedleń Polaków z Kresów Wschodnich. Rodzina Wydrzyckich zdecydowała się ostatecznie na repatriację, by Niemen uniknął powołania do Armii Radzieckiej. Rodzina rok spędziła w obozie dla repatriantów w Drawsku Pomorskim, a następnie zamieszkała w Świebodzinie, Białogardzie i ostatecznie Kołobrzegu, a Czesław znalazł się w Gdańsku, gdzie rozpoczął naukę w średniej szkole muzycznej, w klasie fagotu. Równocześnie występował w studenckich teatrach, kabaretach i klubie Żak w Gdańsku, śpiewając po hiszpańsku i polsku piosenki latynoamerykańskie, akompaniując sobie na gitarze. Dwie z wykonywanych wówczas piosenek pojawiły się później na jego pierwszej płycie. Jednocześnie zarabiał, pracując dorywczo w porcie lub strojąc fortepiany. W tym okresie poznał i zaprzyjaźnił się z Helmutem Nadolskim.

W 1960 urodziła się jego córka Maria i wraz z rodziną zamieszkał wówczas w Sopocie. Z pierwszą żoną rozwiódł się w 1971.

W 1962 poznał Franciszka Walickiego, który zaczął go promować i organizować występy. W tym samym roku odniósł duży sukces na Festiwalu Młodych Talentów w Szczecinie i w nagrodę odbył trasę po kraju z zespołem Czerwono-Czarni.

To właśnie Walicki z trudem przekonał Niemena, by zamiast piosenek latynoskich i rosyjskich zaczął grać rocka.

Po odniesieniu pierwszych sukcesów w konkursach wykonawców amatorów, zaczął dzięki Walickiemu występować z zespołem Niebiesko-Czarni i komponować.

10 października 1962 nagrał z nimi małą płytę, tzw. EP, z czterema utworami, w tym śpiewaną przez siebie piosenką „Lekcja twista”. Związał się uczuciowo z solistką zespołu Adą Rusowicz. W 1963 wystąpił na I Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu z własną kompozycją „Wiem, że nie wrócisz”, która przeszła niezauważona. Wyróżniono go tam dopiero w 1964.

W grudniu 1963 wystąpił z grupą Niebiesko-Czarni w paryskiej sali Olympia.

W tym okresie, za namową żony Franciszka Walickiego Czesławy, Wydrzycki zaczął posługiwać się pseudonimem artystycznym Niemen, jako nie tylko atrakcyjniejszym marketingowo w Polsce, ale także łatwiejszym do wymówienia dla cudzoziemców. W połowie lat 70. oficjalnie zmienił nazwisko na Niemen-Wydrzycki[5]. Nazwisko Niemen Wydrzycki przyjął od rzeki Niemen, płynącej w pobliżu jego miejsca urodzenia. Stosował on jednak odmianę Niemena, Niemenem, inną niż w przypadku nazwy rzeki. Dziennikarz Andrzej Ibis-Wróblewski sugerował, że Wydrzycki powinien odmieniać swój pseudonim tak jak rzekę – Niemna, Niemnem. Artysta z tym się jednak nie zgodził.

Od 18 do 20 stycznia 1964 wraz z grupą Niebiesko-Czarni występował przed koncertami Marleny Dietrich w Sali Kongresowej w Warszawie. W pierwszej części koncertu Marlene Dietrich usłyszała utwór Niemena „Czy mnie jeszcze pamiętasz”, który w listopadzie 1964 nagrała na płytę z własnym tekstem („Mutter, hast du mir vergeben”).

Jesienią 1966 wraz z muzykami formacji Chochoły utworzył zespół Akwarele. W roku następnym odbył z nimi pierwszą trasę, rozpoczętą koncertem 16 stycznia 1967 w Jeleniej Górze. Dokonał nagrań dla radia i na małą płytę, a w kwietniu 1967 zarejestrował materiał na longplay Dziwny jest ten świat. 25 czerwca 1967 wystąpił z piosenką tytułową z płyty „Dziwny jest ten świat” na festiwalu w Opolu, gdzie wzbudził wielkie zainteresowanie i otrzymał m.in. nagrodę Polskiego Radia. Piosenka „Dziwny jest ten świat” stała się najbardziej znanym z polskich protest songów i hymnem młodzieży końca lat 60.

W styczniu 1971 nowy skład zarejestrował materiał na podwójny album Niemen z ambitną muzyką w jazzrockowym duchu, wykorzystując także dwa wiersze Norwida. Występował w kraju oraz m.in. w Czechosłowacji i Finlandii. W tym czasie Czesław Niemen uzyskał mieszkanie w Warszawie przy ul. Niecałej 8, finalizował też sprawę rozwodową. Pod koniec 1971 wziął udział w nagraniu płyty z muzyką Andrzeja Kurylewicza. W ciągu całej swej kariery wielokrotnie wspomagał różnych artystów w nagraniach i brał udział w zbiorowych przedsięwzięciach muzycznych czy muzyczno-teatralnych. Napisał wiele utworów dla innych wykonawców, m.in. dla Ady Rusowicz.

Jesienią 1971 Niemen zetknął się z awangardowym kontrabasistą Helmutem Nadolskim. Z nim oraz z muzykami Silesian Blues Band stworzył Grupę Niemen, która działała od grudnia 1971 do sierpnia 1973. Występował z nią i nagrywał trębacz Andrzej Przybielski. W styczniu 1972 w Monachium nagrano płytę Strange Is This World, w sierpniu 1972 w kraju dwie płyty częściowo improwizowane Niemen Vol. 1 i Niemen Vol. 2, a w sierpniu 1973, również w Monachium, album Ode to Venus.

Grupa Niemen zakończyła swoją działalność koncertem w Białymstoku w sierpniu 1973. W następnym miesiącu powstała grupa Niemen Aerolit, która nagrała m.in. materiał na pośmiertną płytę 41 Potencjometrów Pana Jana, a w końcu roku 1974 płytę zatytułowaną nazwą zespołu. Jego działalność przerwała śmierć perkusisty Piotra Dziemskiego w marcu 1975, którą Niemen głęboko przeżył. Zadedykował mu płytę Katharsis, nagraną solo również w 1975.

W 1975 Niemen poślubił swą drugą żonę Małgorzatę, z którą miał dwie córki Natalię (ur. 1976) i Eleonorę (ur. 1977). Występował solo i w zmieniających się składach, nagrywał sporo muzyki teatralnej, korzystając od 1977 roku ze studia Teatru Narodowego w Warszawie. Na przełomie lat 1976/77 nagrał podwójną płytę Idée Fixe, wydaną na początku 1978.

/ Cz. Niemen. Foto:Autorstwa Гражина Рутовска, Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygnatura: 40-9-144-9

Od wielu lat Czesław Niemen cierpiał na nowotwór układu chłonnego, który próbował zwalczyć przy pomocy medycyny naturalnej. Zmarł 17 stycznia 2004 w Centrum Onkologii w Warszawie z powodu powikłań związanych z zapaleniem płuc, na które zapadł w szpitalu. Ciało artysty, zgodnie z jego ostatnią wolą, zostało skremowane.

/ Gwiazda Czesława Niemena w Opolu. Foto: Adaś17 - Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=38499037

/ Płyta nagrobna Czesława Niemena. Katakumby cmentarza Powązkowskiego w Warszawie Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=190550

Materiały wyszukał i opracował

Andrzej Łukawski