W pętli Polsko-Ukraińskiej „enigmy”. cz.2

/ Powieść minionych lat w Latopisie Radziwiłłowskim. Żródło  domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2795356

Słowiańszczyzna wschodnia przed przybyciem Waregów.

Powieść lat minionych, (Kronika Nestora) – to staroruski latopis, opisujący dzieje państwa ruskiego od czasów najdawniejszych (przybycie Ruryka do Nowogrodu Wielkiego) do początku XII wieku, stanowi podstawowe źródło do poznania historii wczesnej Rusi.  Powstanie tekstu latopisu datuje się na 1113 rok. Najstarszy zachowany odpis pochodzi z 1377 roku. Po raz pierwszy opublikowana w 1767 roku w Sankt Petersburgu na podstawie Latopisu Nikonowskiego.

Jak podaje Wikipedia, pełny tytuł latopisu brzmi: Oto powieść minionych lat, skąd wyszła ziemia ruska, kto był najpierw księciem w Kijowie i skąd ziemia ruska powstała.
Według tradycji autorem był kijowski mnich Nestor (stąd nazwa: Kronika Nestora), jednak już w końcu XIX wieku jego autorstwo podano w wątpliwość.

Obecnie uczeni mają podzielone zdania, najczęściej uważa się jednak, że Nestor był autorem jedynie najstarszej redakcji Powieści minionych lat napisanej w 1113 roku. Istnieją również hipotezy, iż tekst Powieści minionych lat już w czasach Nestora był zmieniany ze względu na interesy dynastii panującej w Kijowie. Kolejnej redakcji miano dokonać na krótko po śmierci Światopełka Iziasławicza, prawdopodobnie w roku 1116. Przypisuje się ją ihumenowi Monasteru Wydubickiego, Sylwestrowi.
Druga redakcja uległa zachowaniu w Latopisie Ławrientiewskim. Część badaczy sądzi, że mogło istnieć jeszcze trzecie, południoworuskie opracowanie Powieści minionych lat zachowane w XV-wiecznym Kodeksie Hipackim (Ipatijewskim).
Jak zatem widać, już od VI wieku musiały istnieć jakieś „interesy” zmieniające oryginalny przekaz Nestora co w wieku XIX zauważyli uczeni a co ich dzieli.
Podkreślić przy tym należy, że do co najmniej do XIX w. nie występuje w kronikach, podaniach i przekazach termin „ukraina”.

Obszar między Bałtykiem a Morzem Czarnym stanowiły ziemie  Europy zamieszkane przed VIII wiekiem przez rozproszone plemiona wschodniosłowiańskie.
Termin „Słowianie” obejmuje też plemiona zachodniosłowianskie tj. plemiona z  grupy plemion lechickich, które wywarły wpływ na etnogenezę oraz genotyp współczesnych Polaków. Czynnikiem podstawowym dla powstania narodu był moment polityczny: zjednoczenie wszystkich plemion szczepu lechickiego przez dynastię Piastów w jedno państwo.

/ Mapa autorstwa Jirka.h23 - Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=34926408

Prawdopodobnie wielkimi plemionami byli Goplanie, Pomorzanie, Wiślanie, Lędzianie i Mazowszanie. Istniały też związki plemienne, dla których nie potrafimy zidentyfikować nazw ogólnych (organizm wielkoplemienny prawdopodobnie powstał też na Śląsku). Granice między plemionami polskimi stanowiły naturalne przeszkody geograficzne np. puszcze czy rzeki.
Niewiele mamy pewników dotyczy religii plemion dlatego przypuszcza się, ze w ówczesnych polskich plemionach prawdopodobnie występował np. kult Świętowita.
Znaczącą przesłanką do kształtowania się narodowości polskiej i utworzenie  w przyszłości plemienia Polan było niewątpliwie podobieństwo warunków ekonomicznych, bliskość etniczna, kulturowa oraz językowa sąsiadujących ze sobą plemion.

Plemiona występujące na obecnym obszarze ziem polskich wspomniane są w Geografie Bawarskim z roku 845. Tu zwrócić należy uwagę, że  niektóre z podanych tam plemion nie muszą odnosić się do pochodzenia zachodniosłowiańskiego.
Z listy wymienionych w Geografie bawarskim plemion, na terenie dzisiejszej Polski (a w związku z tym także na terenie Polski wczesnopiastowskiej) zamieszkiwały następujące plemiona:

    Bieżuńczanie
    Dziadoszyce/Dziadoszanie
    Goplanie
    Głubczyce
    Golęszycy/ Gołęszyce
    Lędzianie/ Lędzice
    Opolanie
    Pyrzyczanie
    Ślężanie
    Wiślanie
    Wieluńczanie/ Wolinianie
    Uerizane (10 civitates) – Wiercanie lub Wierzyczanie

Z kolei w Dokumencie praskim z 1086 r. wymienione są następujące plemiona polskie:
    Zlasane – Ślężanie
    Terbouane – Trzebowianie
    Poborane – Poobrzanie lub Bobrzanie
    Dedosize – Dziadoszyce/ Dziadoszanie
Zaś Kronika Thietmara wymienia następujące plemiona polskie:
    Diedesisi/ Diedesi – Dziadoszyce/Dziadoszanie
    Cilensi/ Silensi – Ślężanie
W kolejnym źródle,  w Dziejach saskich Widukinda wspomniani są:
    Licikaviki – prawdopodobnie Lubuszanie lub Lestkowice
Germania z IX w. mówi o:
    Wisle lond – jako kraju Wisły

Z późniejszych źródeł, a także domniemywania naukowych wyłaniają się:
    Polanie
    Mazowszanie
    Pomorzanie
    Kaszubi
    Słowińcy
    Pałuczanie
    Biali Chorwaci
    Obrzanie

Ówczesna ludność Słowian  głównie zajmowała się łowiectwem i rolnictwem przy okazji karczując lasy pod grunty orne.
Plemiona zamieszkujące tereny wschodniosłowiańskie są znane przede wszystkim z kronik a są to:
Polanie – mieszkający nad Dnieprem, założyciele Kijowa, Drewlanie – zamieszkujący bliżej nie określone lasy, również położone nad Dnieprem, Dregowicze – żyjący między Prypecią a Dźwiną, Połoczanie – zajmujący terytorium nad Dźwiną, Słowienie – nad jeziorem Ilmień, Siewierzanie – nad Desną, Sejmem i Sułą, Radymicze – nad Sożą i Wiatycze, nad Oką, przy czym dwa ostatnie plemiona mają, według niego, wywodzić się z Lachów, czyli Słowian zachodnich, co potwierdzają odkrycia archeologiczne.
Poza wymienionymi byli jeszcze Dulebowie nad Bugiem, Ulicze i Tywercy – nad Dniestrem, Chorwaci – nad Dniestrem i Krywicze nad Dźwiną, Wołgą i Dnieprem. O ich ustroju nic nie wiemy, brak jest danych o jakichkolwiek książętach a także o wojnach przez te ludy toczonych (wiadomo jedynie o jakichś prześladowaniach Polan, przez Drewlan i innych sąsiadów). Późniejsze zdarzenia wskazują, że plemiona północne tworzyły luźną federację, wraz z sąsiednimi plemionami ugrofińskimi z centrum w okolicach jeziora Ilmeń.

Przed przybyciem Waregów na terenach wschodniej Słowiańszczyzny zaczęły już kształtować się pierwsze organizmy protopaństwowe, znane z relacji arabskich pod nazwami Kujaba, Slawia oraz Arsania (odpowiadające w przybliżeniu ośrodkom kijowskiemu, nowogrodzkiemu i riazańskiemu)
Dań Chazarska

Ponownie zamieszczę mapkę Sebastina Munstera dlatego że nad Krymem (ówczesną Tatarią) wyraźnie widać tatarką tamgę co wyraźnie wskazuje na właściciela Krymu o który m.in. dzisiaj toczy się międzynarodowy konflikt przypisując (ale czy słusznie?) Krym Ukrainie.  

Już wówczas większość ludów zachodniosłowiańskich zamieszkujących obszary późniejszej Rusi znajdowała się w strefie wpływów Kaganatu Chazarskiego i płaciło Chazarom daninę po srebrnej monecie i po wiewiórce od dymu. Według Nestora daninę tę płacili też: Polanie, Siewierzanie, Wiatycze i Radymicze, przy czym niektórzy naukowcy uważają, że plemion płacących dań było więcej, być może nawet w strefie wpływów kaganatu, znajdowała się, przez pewien czas, cała wschodnia Słowiańszczyzna.

Na początku IX wieku północne tereny przyszłej Rusi zaczęli infiltrować przybysze ze Skandynawii zwani Waregami, wśród których najważniejszą rolę miało odgrywać hipotetyczne plemię Rusów-Rusinów. To też „domniemanie” że latach 30. tego wieku miało istnieć już pierwsze państwo Rusów, którego lokalizacja jest jednak nieznana -przy czym najbardziej prawdopodobną wydają się okolice jeziora Ilmeń, skąd rozpoczęła się późniejsza ekspansja Rusów, według Nestora-. Ich władca nosił chazarski tytuł chakanusa (kagana), stąd niektórzy uczeni wysuwają wniosek o ich uzależnieniu od Chazarów.
W IX wieku Kijów znany był jako Könugard stał się centrum normańskiego handlu na Rusi. Był jednocześnie głównym składem daniny, ściąganej przez Normanów z plemion ruskich. Stąd Normanowie spławiali towary i niewolników szlakiem greckim w dół Dniepru na Morze Czarne. Wiadomo jeszcze, że w roku 860 Rusowie podjęli niespodziewany atak na Konstantynopol. Poza tym o wczesnych Rusach, nic nie wiemy. Nestor pisze za to o jakichś nieokreślonych Waregach, którzy pod koniec lat pięćdziesiątych IX wieku ściągali daninę z północnych plemion słowiańskich i ugrofińskich: Słowienów, Krywiczów, Merii, Wesi i Czudzi. W 862 plemiona te wygnały owych Waregów za morze, ale wobec walk wewnętrznych, postanowiły sprowadzić sobie kniazia spośród Rusi (przy czym wśród plemion przyzywających, spośród płacących wcześniej dań, nie ma Merów). Na to wezwanie przyszła do nich cała Ruś pod przywództwem Ruryka, który dał początek dynastii Rurykowiczów o czym już pisałem w cz.1.

Ruś Nowogrodzka
Ruryk ok. 862 roku zjednoczył część Rusi, Słowenów Ilmeńskich, Krywiczan, Połoczan (ludy słowiańskie) oraz Muromę i Weś (ludy fińskie), dając tym samym początek pierwszemu znanemu państwu ruskiemu – Rusi Nowogrodzkiej. Stolicą swego państwa uczynił Nowogród Wielki. Do najważniejszych grodów ruskich w okresie rządów Ruryka należały: Nowogród Wielki, Izborsk, Połock, Biełoziersk, Rostów i Murom, w których zasiadali podlegli Rurykowi możni sprawując rządy w przyznanych im przez Ruryka dzielnicach. Część wojów ruskich pod przywództwem Askolda i Dira odłączyła się od Ruryka i udała się w dół Dniepru zajmując państwo plemienne Polan z ich największym grodem – Kijowem. W okresie niepełnoletności syna Ruryka – Igora, rządy na Rusi sprawował doradca Ruryka Oleg Mądry. W 882 roku Oleg przyłączył do Rusi Gniezdowo (obecnie Smoleńsk) i wkrótce po tym wydarzeniu podporządkował sobie również państwo Askolda i Dira, którzy zostali zabici. Oleg z przyczyn geopolitycznych przeniósł wkrótce stolicę Rusi z Nowogrodu Wielkiego do Kijowa, przy czym stara stolica pozostawała do końca XII wieku największym miastem ruskim.

Ruś Kijowska

Od początku swego istnienia Ruś Kijowska miała ożywione kontakty, głównie handlowe, z Cesarstwem Bizantyjskim, przy czym korzystne traktaty handlowe, wraz z daniną, były wymuszane przez Rusów kolejnymi napaściami na Konstantynopol w latach 907, 941, 944, 971, 1043. Księstwo szybko się rozrastało i powiększyło znacznie swe terytorium, zwłaszcza za panowania Światosława I (945-972), walczącego zwycięsko z Chazarami, Pieczyngami i Bułgarami. Zaś jego syn Włodzimierz I Wielki (980-1015) poślubił księżniczkę bizantyjską Annę, siostrę cesarza Bazylego II Bułgarobójcy, po czym w 988 r. dokonana została chrystianizacja Rusi przez greckich duchownych z Konstantynopola. Kijów stał się odtąd siedzibą metropolity i centrum religijnym Rusi, wcześniej w 860 i 955 Rusowie na krótko przyjmowali chrześcijaństwo, jednak szybko powracali do pogańskich wierzeń. Oprócz wiary chrześcijańskiej Rusini przejęli również z Bizancjum zasady powiązania religii i władzy, natomiast zastosowali własny, nieco odmienny, porządek liturgiczny.

Za panowania księcia Jarosława Mądrego (1019-1054) jego wojska w wyprawach wojennych docierały na Mazowsze, Litwę i ziemie Estów (Estonię). Książę dbał o rozwój miast, rozwijała się bujnie kultura chrześcijańska, głównie piśmiennictwo w języku starocerkiewnym, wybudowany został sobór Sofijski w Kijowie. Jarosław podzielił w testamencie państwo między swych synów przy zachowaniu senioratu. Za panowania tego władcy sprowadzono ostatnią drużynę wareską ze Skandynawii, po czym odrębność Rusów i podległych im Słowian szybko zanikła i obie grupy stanowiły już jeden lud.
Najprawdopodobniej, optyka Rusów na południowy wschód sprowadziła obrządek greckokatolicki  i starocerkiewną cyrylicę w piśmiennictwie.
Sam Kijów z kolei został założony na początku V wieku jako placówka handlowa na szlaku łączącym Konstantynopol ze Skandynawią. W okresie największego rozkwitu Kaganatu Chazarskiego w VIII wieku kaganowi chazarskiemu trybut płaciło 25 plemion i księstw, w tym być może władca Kijowa (Kuaru).

Od IX do XI wieku, znany jako Kanugård, Chunigard lub Känu-gard, był centrum prowadzonego przez wikingów handlu na Rusi. Był jednocześnie głównym składem daniny ściąganej przez wikingów z plemion słowiańskich (862–1240).

/ Bolesław Chrobry w Kijowie (obraz Jana Matejki)

W 882 Kijów został zdobyty przez wikińskiego władcę Olega Mądrego, który przeniósł do Kijowa swoją siedzibę. W 988 lub 989 miał miejsce w Kijowie chrzest Włodzimierza I Wielkiego, uznawany symbolicznie za chrzest Rusi. 14 sierpnia 1018 Bolesław I Chrobry zdobył Kijów podczas wyprawy kijowskiej. Pod koniec IX wieku Kijów został stolicą Rusi Kijowskiej, jednak w 1169 stracił swoje znaczenie polityczne. W 1240 Gród Jarosława został najechany i zniszczony przez Tatarów, co spowodowało upadek dawnego miasta i początek okupacji mongolskiej.

W żadnym ze znalezionych w sieci materiałów termin „ukraina” nie występuje!

Wyszukał w sieci i opracował
Andrzej Łukawski