Urodzony na Wołyniu, walczył na Żmudzi, spoczął na Rossie. Gen. Zygmunt Sierakowski

Zygmunt Erzam Gaspar Józef Sierakowski h. Dołęga urodził się 19 maja 1827 r. w Lisewie koło Maniewicz na Wołyniu w pow. łuckim (gub. wołyńska). Był synem  Ignacego i Fortunaty z Morawskich. Wywodził się z patriotycznej rodziny, ojciec zginął w powstaniu listopadowym 1831 r. Młody Zygmunt ukończył gimnazjum w 1843 r. w Żytomierzu. W 1845  r. rozpoczął studia matematyczne na Uniwersytecie w Petersburgu. Jednak po dwóch latach zmienił kierunek i przeniósł się na Wydział  Prawa Administracyjnego. Wśród studentów polskich odgrywał znaczącą rolę, inicjując działalność patriotyczną i społeczną. Na początku roku 1848 w środowisku skupionym wokół niego zapanowało polityczne podniecenie wywołane rewolucyjnymi i narodowowyzwoleńczymi wystąpieniami w Europie.

Sierakowski  przed podjęciem jakichkolwiek  działań, postanowił przedostać się poza granice rosyjskiego imperium, aby lepiej zorientować się w zaistniałej sytuacji politycznej.  21 kwietnia/3 maja 1848 r. został aresztowany w Poczajowie w trakcie próby przekroczenia granicy. Po przeprowadzeniu śledztwa uznało go za podejrzanego o próbę nawiązania kontaktów z ruchem rewolucyjnym w Galicji. Wyrokiem sadu wcielono Sierakowskiego jako szeregowca do  Specjalnego Korpusu Orenburskiego, który był formacją karną.  Zesłanie do niego równało się specyficznej katordze. Do formacji tej  trafiali w dużej mierze zesłańcy polityczni. Sierakowski wystąpił z prośbą, do dowództwa korpusu, o przydział do junkrów stacjonujących w Orenburgu, odrzucono ją i wysłało go w lipcu 1848 r. do położonego na wschodnim wybrzeżu Morza Kaspijskiego fortu Nowopietrowskiego. Ponieważ wzorowo wypełniał swoje obowiązki w  sierpniu 1849 r. przeniesiono go do Orenburga. Tu w 1854 r. uzyskał awans na podoficera. W maju tego roku został przydzielony do pomocy gen. Burncaudowi, głównemu inżynierowi, który nad Syr-darią zajmował się pracami fortyfikacyjnymi. Został zwolniony na mocy amnestii po śmierci cara Mikołaja I. Ponieważ w 1856 r. awansowano go na oficera -chorążego ,zdecydował się pozostać w wojsku. To z tego powodu  trafił do jednego ze stacjonujących na Ukrainie pułków piechoty, jednak we wrześniu tego roku wystarał się o przydział do stacjonującego w okolicach Petersburga arzamaskiego pułku dragonów. Sierakowski podjął jednak starania o dostanie się do Akademii Sztabu Generalnego w Petersburgu. W złożonych przez niego dokumentach znalazło się zaświadczenie o trzyletnich studiach uniwersyteckich, opinia gen. Burncauda o umiejętnościach z zakresu inżynierii wojskowej, topografii i kartografii. Starając się o przyjęcie do Akademii wykazał się również znajomością sześciu języków obcych.  W sierpniu 1857 r. został przyjęty w poczet studentów Mikołajewskiej Akademii Sztabu Generalnego [Николаевская академия Генерального штаба] (ASG).  Tu  nawiązał wiele znajomości z przedstawicielami środowisk liberalnych Petersburga, wśród których byli profesorowie, wysocy urzędnicy czy oficerowie. Jednocześnie utrzymując bliskie kontakty z demokratami i przyszłymi rewolucjonistami, m.in. Nikołajem Czernyszewskim i Nikołajem Niekrasowem, zaczął pisać w redagowanym przez nich "Sowriemienniku", uważanym za najbardziej postępowe pismo ówczesnej Rosji. W czasie studiów na akademii założył w 1857r.  Koło  Polskie Oficerów w Petersburgu, integrujące środowisko polskie, które początkowo prowadziło półlegalną działalność samokształceniową, później  z niego to w 1859 r. wyrosło tajne Koło Oficerów Polskich . Przez tę organizację przeszło do wybuchu powstania 1863 r. nie mniej niż 170 oficerów słuchaczy Akademii Sztabu Generalnego i innych uczelni wojskowych, a także pewna liczba studentów. Po wydarzeniach warszawskich z lutego i kwietnia 1861 r. Koło Oficerów stało się organizacją przygotowującą kadry dowódcze dla przyszłego powstania. Byli wśród nich obok Zygmunta Sierakowskiego i Jarosława Dąbrowskiego, który po nim przejął kierowanie organizacją , późniejsi wybitni przywódcy powstania: Michał Kruk-Heidenreich, Zygmunt Padlewski, Jan Stella-Sawicki, Józef Hauke-Bosak, Ludwik Zwierzdowski "Topór", Zygmunt Chmieleński, Józef Gałęzowski, a także Stefan Bobrowski. Organizacja za pośrednictwem Sierakowskiego utrzymywała kontakt z konspiracyjnym ruchem rosyjskim, z którym łączył ją wspólny cel - obalenie caratu i przebudowa Rosji w duchu demokratycznym.

 / PL1918 - Generał Zygmunt Sierakowski, jeden z przywódców... | Facebook

W połowie 1859 r. Sierakowski ze złotym medalem ukończył Akademię Sztabu Generalnego, uzyskując awans na porucznika i skierowanie do Wydziału Statystycznego Sztabu Generalnego. Po ukończeniu ASG Sierakowski został skierowany do pracy w referacie statystycznym Departamentu Sztabu Generalnego Ministerstwa Wojny, gdzie miał bardzo dobrą opinię sumiennego i pracowitego oficera. W maju 1861 r. zaliczono go w poczet korpusu oficerów Sztabu Generalnego. Otrzymał też przydział do zespołu opracowującego nowy wojskowy kodeks karny. Pracował tam nad projektem ograniczenia i zniesienia stosowanych w armii rosyjskiej kar cielesnych. W maju 1860 r. został wyznaczony do reprezentowania armii rosyjskiej na Międzynarodowym Kongresie Statystycznym w Londynie. Jego misja obejmowała, poza zagadnieniami dotyczącymi statystyki, także studia nad wojskowym ustawodawstwem karnym państw zachodnioeuropejskich. W czasie objazdu europejskich stolic (Londynu, Paryża, Turynu, Berlina i Wiednia) został przyjęty przez czołowych polityków (Henry’ego Palmerstona , Napoleona III  i Camilla Cavoura , nawiązał też kontakty z przeciwnikami panującego w Europie systemu politycznego oraz polską emigracją ; Joachimem Lelewelem , Ludwikiem Mierosławskim , Józefem Bohdanem Zaleskim  i Sewerynem Goszczyńskim . W drodze powrotnej spotkał się w Warszawie latem 1861 r. z Karolem Majewskim i prawdopodobnie przywódcami kółek „czerwonych”. Do Petersburga powrócił w maju 1861 r. Przez cały okres swojej misji systematycznie przesyłał do Sztabu Generalnego w Petersburgu różnego rodzaju opracowania i sprawozdania, wykorzystywane później przy wprowadzaniu reformy wojskowej. W tym czasie mianowany został kapitanem Sztabu Generalnego. W Petersburgu Sierakowski zdobył zaufanie nowego ministra wojny gen. Dmitrija A. Milutina , którego zainteresował swoim projektem zreformowania rot aresztanckich. W styczniu 1862 r. w czasopiśmie „Morskoj Sbornik” [Морской сборник] opublikował pierwszą część napisanego w grudniu 1860 r. obszernego artykułu o wojskowym prawodawstwie karnym państw europejskich, w cyklu rozpraw zatytułowanym "Wyjątki z listów o prawodawstwie karno-wojskowym i o instytucjach wojskowych ważniejszych państw europejskich". Otrzymał wówczas Order św. Anny III kl., był nawet wniosek dowództwa o awansowanie go na stopień podpułkownika, ale został  odrzucony.  22 lutego 1862 r. oficjalnie złożył na ręce ministra wojny gen. Milutina własny projekt reformy wojskowej, postulujący m.in. zniesienie kar cielesnych w armii. .Latem 1862 r. ponownie wyjechał w zagraniczną podróż służbową. Udając się w nią, zatrzymał się w Kijowie i Wilnie, gdzie kontaktował się ze spiskowcami radykalnej („czerwoni”) i liberalnej („biali”) konspiracji. W międzyczasie wziął ślub 30 lipca/11 sierpnia w Kiejdanach z poznaną rok wcześniej w Wilnie siostrą kolegów z konspiracji Apolonią Dalewską. W sierpniu tego roku wraz z żoną zatrzymał się w Warszawie, gdzie skontaktował się z członkami tajnego Komitetu Centralnego Narodowego (KCN) „czerwonych”, którym obiecał objęcie dowództwa powstania na Litwie, nalegając jednak na odroczenie terminu jego wybuchu. Dalsza  podróż wiodła przez Kraków, Wiedeń, Lipsk, Wrocław, Poznań i Berlin do Paryża. W listopadzie 1862 r. Sierakowski popłynął do Algieru, gdzie został przyjęty przez marszałka Aimable Pélissiera, z którym omawiał kwestie urządzeń karno-wojskowych w tej francuskiej kolonii. Podczas powrotu  w Warszawie uzgadniał z członkami KCN plan powstania na Litwie, ponownie nalegając na odroczenie jego wybuchu. W Ministerstwie Wojny zameldował się 24 grudnia 1862 r./5 stycznia 1863 r. i od tego momentu był zajęty pracami nad finalizacją reformy rosyjskiego sądownictwa wojskowego.  Ponaglany przez przedstawicieli zarówno „białych”, jak i „czerwonych”, Sierakowski  zwrócił się wtedy do ministra wojny o czterotygodniowy urlop, rzekomo w celu odwiezienia żony do wód w Niemczech. Po przybyciu do Wilna przyjął nominację na naczelnika sił zbrojnych w województwie kowieńskim, przybierając od rodowego herbu przydomek Dołęga.  3/15 kwietnia wyjechał do Kowna, a dwa dni później objął dowództwo nad skoncentrowanymi w okolicach Kremenciszek oddziałami powstańczymi. Planował  przenieść działania zbrojne na teren Kurlandii, gdzie rozpoczęły się rozruchy chłopskie, a następnie przejść nad Berezynę, Dniepr i na Polesie. Skoncentrowane siły stanowiły jednak o wiele mniejszą liczbę, niż mu obiecano. Tworzyło je 400–500 słabo uzbrojonych ludzi. Po połączeniu z oddziałami księdza Antoniego Mackiewicza i Bolesława Kołyszki 21 kwietnia 1863 r. pokonał wojska rosyjskie pod Ginietyniami  (9/21 kwietnia 1863 r.) i Korsakiszkami (14/26 kwietnia). W ciągu kilku dni pod jego komendą znalazło się około 3 tys. ochotników. Ludność Żmudzi przyjmowała powstańców z entuzjazmem. Sierakowski ruszył ku północy planując zaatakowanie twierdzy w Dyneburgu. W tym samym czasie uaktywnić się mieli powstańcy w guberni wileńskiej, aby odciągnąć uwagę Rosjan od jego działań. Niestety  wojska rosyjskie pod dowództwem gen. Iwana S. Ganeckiego  dopadły jednak jego oddział pod Medejkami (25 kwietnia/7 maja) koło Birż, zmuszając do otwartej walki. W czasie kilkudniowych ciężkich walk Sierakowski został ranny i wywieziony do jednego z okolicznych dworów, gdzie wpadł w ręce Rosjan. Został przewieziony do szpitala w Wilnie, gdzie był dwukrotnie operowany, a 4/16 czerwca poddano go także przesłuchaniu przed komisją śledczą. Tłumacząc się ciężkim stanem zdrowia, odmówił składania zeznań. Powstańcy planowali uprowadzenie go ze szpitala, jednak jego stan zdrowia uniemożliwił realizację tych zamierzeń. Nowy generał-gubernator Kraju Północno-Zachodniego, Michaił N. Murawiow,  nazywany przez powstańców, „Wieszatielem” , wydał na niego wyrok śmierci (11/23 czerwca 1863). Podjęte przez teściową w Petersburgu starania o złagodzenie wyroku ze względu na ciążę córki nie dały żadnego rezultatu – Murawiow za zgodą cara zatwierdził karę śmierci, zmieniając sposób jej wykonania z rozstrzelania na powieszenie. Ten wyrok  wywołał oburzenie nie tylko na zachodzie Europy, ale także w Petersburgu. W obronie powstańczego dowódcy występował m.in. Garibaldi i dwór angielski. Do wykonania wyroku śmierci próbował nie dopuścić również gen. gubernator Petersburga książę Suworow. Jednak Murawjew, szybko zakończył śledztwo i Sierakowskiego stracono 15/27 czerwca 1863 r. na placu Łukiskim  w Wilnie (umieszczona tam została płyta pamiątkowa), a ciało pochowano w niewiadomym miejscu w obrębie Cytadeli. Wywieziona w głąb Rosji wdowa (od 1867 r. w Warszawie) urodziła córeczkę, która zmarła wkrótce po narodzinach.

/ Na Litwie odnaleziono ciało gen. Zygmunta Sierakowskiego - blog Paweł Łęski

Kaźń Sierakowskiego odbiła się szerokim echem w prasie europejskiej, a jego postać trafiła do poezji (Maria Konopnicka , J. B. Zaleski) i prozy (m.in. Józef Ignacy Kraszewski , Stanisław Strumph-Wojtkiewicz). Sportretowany też został przez Michała Elwiro Andriollego (1836–1893) w trzech kompozycjach (Spowiedź Zygmunta Sierakowskiego, Zygmunt Sierakowski przed sądem wojennym i Zygmunt Sierakowski wśród żołnierzy). Aleksander Hercen w nekrologu zamieszczonym na łamach "Kołokoła" tak pisał o swoim przyjacielu Sierakowskim: "Nie żywił on nawet cienia nienawiści do Rosji, a ukochanym jego marzeniem była niepodległa Polska i zaprzyjaźniona z nią wolna Rosja". Generał "Wieszatiel" chciał ukryć miejsce pochówku polskiego patrioty, ale nie przewidział wielu rzeczy. W 2017 roku podczas prac na Górze Gedymina w Wilnie, gdzie w XIX w. znajdowała się wojskowa twierdza, litewscy archeolodzy znaleźli szczątki  powstańców styczniowych straconych na Placu Łukiskim. Źródła historyczne wskazują, że powieszono tam bądź rozstrzelano łącznie 21 osób, ale odnaleziono szczątki tylko 20. „Zostali pochowani bez należytego szacunku, z zawiązanymi na plecach rękami, ich twarze były przysypane wapnem” – ogłosił litewskiego ministerstwa kultury. W pojedynczej mogile znaleziono medal i złotą obrączkę na palcu prawej ręki z wygrawerowanym po polsku napisem: „Zygmunt Apolonia 30 lipca/11 sierpnia 1862 roku”. Właśnie na tej podstawie litewscy historycy twierdzą, iż szczątki należą do przywódcy powstania styczniowego na Żmudzi, gen. Zygmunta Sierakowskiego. Jego żoną była bowiem Apolonia Dalewska, na obrączce wygrawerowano datę ich ślubu.  Na wileńskim Cmentarzu na Rossie 22 listopada 2019 roku  odbyły się uroczystości pochówku 20 uczestników Powstania Styczniowego, w tym dwóch jego przywódców: gen. Zygmunta Sierakowskiego i Wincentego Kalinowskiego.  Trumny ze szczątkami powstańców spoczęły w kryptach w centralnej kaplicy cmentarza. W uroczystościach pogrzebowych udział wzięli prezydent RP Andrzej Duda, prezydent Litwy Gitanas Nausėda i wicepremier Białorusi Ihar Pietryszenko. Chociaż mogiła gen. Zygmunta Sierakowskiego znajduję się na Litwie to jego szabla w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.

/ Pogrzeb powstańców styczniowych w Wilnie, 22.11.2019, fot. Wojciech Szubzda

/ Wnoszenie trumien do kaplicy na Cmentarzu na Rossie. Fot. PAP/Piotr Nowak

Pogrzeb powstańców styczniowych w Wilnie, 22.11.2019, fot. Wojciech Szubzda

Źródła:1) Zygmunt Sierakowski - przywódca powstania styczniowego na Żmudzi https://dzieje.pl/aktualnosci/zygmunt-sierakowski-przywodca-powstania-styczniowego-na-zmudzi

2) Mariusz Kulik : "Sierakowski Zygmunt Erazm Gaspar Józef"

http://www.polskipetersburg.pl/hasla/sierakowski-zygmunt-erazm-gaspar-jozef

3)  Mariusz Jarosiński  "Zygmunt Sierakowski (1826-1863)" http://www.polskipetersburg.pl/hasla/sierakowski-zygmunt-erazm-gaspar-jozef

4)  Lech Pilarski, Wojciech Szubzda " Przywódcy powstania styczniowego spoczęli na cmentarzu na wileńskiej Rossie" :  https://www.radio.bialystok.pl/galerie/index/id/176244