- Kategoria: Publikacjie
- Bogusław Szarwiło
- Odsłony: 1452
- Drukuj
Pisarz z Kresów RP znienawidzony przez komunistów
/ Ferdynand Ossendowski podczas ekspedycji do Gwinei w dwudziestoleciu międzywojennym; Narodowe Archiwum Cyfrowe
Ferdynand Antoni Ossendowski pseudonim Feranto, Mark Czertwan – polski pisarz, dziennikarz, podróżnik, antykomunista, nauczyciel akademicki, działacz polityczny, naukowy i społeczny. Urodził się 27 maja 1878 r. ( są źródła co podają datę 1876 r.) w znajdującym się dzisiaj na Łotwie rodzinnym majątku Lucyna, w domu Marcina Ossendowskiego i Wiktorii z domu Bortkiewicz. Jego rodzinny dom był typowym domem polskiej szlachty pochodzenia tatarskiego herbu Lis. W 1884 r rodzina przeprowadziła się do Kamieńca Podolskiego. Był synem lekarza Marcina Ossendowskiego i Wiktorii z domu Bortkiewicz. Jako 10-letni młodzian, zaczął uczęszczać do rosyjskiego gimnazjum w Kamieńcu Podolskim, które ukończył po przeprowadzce rodziny do Petersburga. W miedzy czasie zmarł ojciec Ferdynanda. Rodzinę utrzymywała matka udzielając lekcji muzyki, zaś młody Ossendowski pomagał jej udzielając korepetycji. Po ukończeniu szkoły studiował nauki matematyczno-przyrodnicze w Petersburgu, gdzie został asystentem przyrodnika, prof. Szczepana Zalewskiego.
W trakcie studiów razem z wujem wyruszył na wyprawę, podczas której mieszkali w namiocie, polowali i łowili ryby. To był jego pierwszy kontakt z przyrodą, który później zaowocował podczas wędrówek przez Syberię W Petersburgu ukończył studia chemiczne i podjął pracę naukową. W jej ramach odbywał ekspedycje naukowe na Kaukaz, nad Dniestr, Jenisej i w okolice jeziora Bajkał. Dotarł również do Chin, Japonii, na Sumatrę i do Indii. Wrażenia z Indii były podłożem dla jego pierwszej powieści „Chmury nad Gangesem ”. Już wtedy dał o sobie znać jego porywczy temperament. Z powodu udziału w zamieszkach studenckich w 1899 r. musiał opuścić Rosję. Wyjechał do Paryża, gdzie studiował fizykę i chemię u prof. Marcellina Berthelota na Sorbonie. Tu także miał okazję poznać Marię Skłodowską-Curie. Po pewnym czasie udało mu się powrócić do Rosji, gdzie został docentem Uniwersytetu Technicznego w Tomsku. Nie pozostał jednak długo na uczelni, zwyciężyła jego pasja którą były podróże. W 1905 roku, po wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej, został wysłany do Mandżurii, gdzie prowadził badania geologiczne w poszukiwaniu surowców niezbędnych dla armii. Kolejny raz naraził się carskiej władzy za udział w proteście przeciwko represjom wymierzonym w Królestwo Polskie podczas rozruchów rewolucji 1905 roku. Dostał wyrok kary śmierci. Tylko dzięki wyjątkowemu szczęściu uniknął wykonania wyroku i uzyskał jego nadzwyczajne złagodzenie, ostatecznie zamienione na półtora roku więzienia, którą istotnie odsiedział. Odzyskał wolność w 1908 roku. Wydana w 1911 r. książka W Ludskoj Pyli („W ludzkim pyle”), poświęcona więziennym doświadczeniom Ossendowskiego, zyskała przychylną ocenę m.in. Lwa Tołstoja. W tym czasie nawiązał współpracę z wieloma rosyjskimi gazetami. Gdy w 1909 r. zaczął wychodzić w Petersburgu polskojęzyczny „Dziennik Petersburski”, został jego korespondentem, a następnie redaktorem. W Petersburgu zastał go wybuch rewolucji bolszewickiej w listopadzie 1917 roku. Nie miał złudzeń co do nowej władzy , dlatego w1918 r. opuścił zrewolucjonizowany Petersburg i wyjechał do Omska. W czasie wojny domowej w Rosji czynnie współpracował z dowództwem Białych; był m.in. doradcą admirała Aleksandra Kołczaka. Dokładnie nie wiadomo, jak do tego doszło, ale faktem jest, że w tym czasie przekazał Amerykanom tzw. dokumenty Sissona, świadczące o tym, że przyjazd Lenina był zorganizowany przez rząd niemiecki, a także o tym, że właśnie z Niemiec płynęły wcale "nie małe pieniądze" na pierwszą fazę rewolucji. Oczywiście ściągnęło to na niego nienawiść bolszewików, spotęgowaną jeszcze bardziej po wydaniu w 1930 powieści "Lenin", która demaskowała rewolucję oraz jej przywódcę.
Ossendowski stał się wrogiem numer jeden dla bolszewików, zwłaszcza dla Lenina osobiście. Po klęsce Kołczaka udało mu się dotrzeć do Mongolii, gdzie dołączył do grona zwolenników barona Romana von Ungerna-Sternberga, zwanego "krwawym baronem" ze względu na brutalne metody walki z bolszewikami. Roman Ungern-Sternberg i był dowódcą Azjatyckiej Dywizji Konnej, która rzeczywiście do 1921 r. bardzo skutecznie walczyła z bolszewikami. Po jego śmierci, a zginął rozstrzelany przez bolszewików właśnie w 1921 r., w Mongolii zarządzono modlitwy za jego duszę, dodając, że „z pewnością będą one potrzebne”. Nie do końca wiadomo, jaką rolę spełniał u jego boku Ossendowski, a niewiedza ta dała początek legendom głoszącym, iż Polak jedyny znał lokalizację zrabowanych przez barona kosztowności. Jest to najbardziej tajemniczy rozdział życia Ossendowskiego, do końca nie wiadomo, czym zajmował się w Mongolii. Wiadomo natomiast, że nasz bohater nie był świadkiem śmierci Ungerna, ponieważ już w 1920 r. przebywał w Nowym Jorku. Po ucieczce z kraju opanowanego przez bolszewików dotarł do Stanów Zjednoczonych, gdzie wydał książkę "Przez kraj ludzi, zwierząt i bogów".
Opisał w niej swoją drogę przez Syberię i Mongolię. Powieść szybko stała się światowym bestsellerem i przyniosła autorowi rozgłos. I to właśnie ta książka, a nie legendarne skarby rosyjsko-niemieckiego arystokraty, przyniosła Ossendowskiemu fortunę i sławę. Książkę wydano najpierw w języku angielskim pod tytułem "Beasts, Men and Gods"[, na przełomie 1920 i 1921 r. w Nowym Jorku, w 1922 r. w Londynie, a w 1923 r. w Warszawie. Od momentu ukazania się została przetłumaczona na dziewiętnaście języków (nawiasem mówiąc, sam pisarz znał siedem). Takiego sukcesu nie odniosła już żadna z blisko osiemdziesięciu kolejnych książek, które napisał po powrocie do Polski w 1922 r. Autor pomnażał fortunę zakrojoną na szeroką skalę działalnością wydawniczą. Wydał kilkadziesiąt książek podróżniczych i reportaży z rozlicznych podróży, m.in. do Afryki, Azji, ale również i po bezdrożach II Rzeczpospolitej. Był najczęściej tłumaczonym polskim pisarzem po Henryku Sienkiewiczu oraz jednym z najpopularniejszych autorów dwudziestolecia międzywojennego, jego książki zostały wówczas wydane w 80 milionach egzemplarzy i do dziś nikomu nie udało się go w tej kategorii pobić. Przez pewien czas należał do piątki najbardziej poczytnych pisarzy na świecie, a jego książki porównywano z dziełami Kiplinga, Londona czy Maya. Ferdynand Antoni Ossendowski był pisarzem, podróżnikiem, działaczem politycznym i dziennikarzem. Był znienawidzony przez komunistów za wydaną w 1930 roku powieść biograficzną o Włodzimierzu Leninie – w której demaskował rewolucję październikową i jej przywódców – oraz za wspomnienia z Rosji z lat 1917-1920, w których opisywał zbrodnie bolszewików. Kiedy książka ukazała się w latach 30. XX w. w Poznaniu w Wydawnictwie Polskim R. Wegnera, stała się od razu obiektem ataków i zabiegów dyplomatycznych. Ponieważ cieszyła się wielkim zainteresowaniem, została przełożona na wiele języków (angielski, czeski, francuski, hiszpański, japoński, niemiecki, słoweński i włoski) – miała okazję obnażyć prawdę o sowieckiej rewolucji w całym świecie. Świat z trudem dowiadywał się, co naprawdę zdarzyło się w tym kraju, a jak już się dowiadywał – nie dowierzał. Nic dziwnego, że Sowieci podejmowali próby nałożenia cenzury na książkę. Ferdynand Antoni Ossendowski w niepodległej Ojczyźnie zajął się pracą akademicką, oraz był doradcą w sprawach przemysłu zbrojeniowego w Ministerstwie Spraw Wojskowych oraz do spraw Azji w Ministerstwie Przemysłu i Handlu. Z własnej już woli, bez historyczno-politycznego przymusu odwiedził m.in Amerykę Północną, Hiszpanię i Zachodnią Afrykę. relacje z jego podróży i felietony publikowane są w Rzeczpospolitej, ABC, Kurierze Warszawskim, Słowie Polskim. Zostaje również wiceprezesem Polskiego klubu Turystycznego. W 1932 roku jego powieść "Głos pustyni". Doczekała się adaptacji w filmie "Sokół pustyni"- Film ten rozgrywał się w niecodziennych dla polskiego kina dwudziestolecia międzywojennego plenerach pustynnych. Pod koniec lat 30 zwiedził Palestynę, Syrię i Mezopotamię, swoje refleksje opisując w pozostającej wciąż aktualnej książce- "Gasnące ognie" .
Konflikty rozgrywające się wokół Świętych miejsc za czasów Ossendowskiego, wciąż niestety pozostają aktualne, podobnie jak konflikt arabsko- żydowski, którego współczesną genezę również przedstawiono w "Gasnących ogniach". W bogatym pisarstwie Ossendowskiego znalazło się również miejsce na popularyzację piękna polskiego krajobrazu – znakomita" Huculszczyzna". " Gorgany i Czarnohora oraz Karpaty i Podkarpacie", wydane w cyklu Cuda Polski czy powieść o Polesiu "W polskiej dżungli". Nie stronił też od tematów historycznych (m. in. powieść "Lisowczycy", zbiór opowiadań o wojnie 1920 roku Najwyższy lot).
Był autorem licznych zbiorów reportaży i felietonów (Cień ponurego Wschodu, Wśród czarnych). Jego kariera literacka została przerwana przez wybuch II wojny światowej. Podczas okupacji niemieckiej pisarz mieszkał w Warszawie. W czasie II Wojny Światowej Ossendowski utrzymywał się z handlu. Udzielał się również w konspiracji, gdzie był odpowiedzialny za przygotowanie planów nauczania w przyszłej niepodległej Polsce, której nie doczekał. W 1944 r. przeniósł się do Podkowy Leśnej, a następnie, tuż przed wybuchem powstania warszawskiego do pobliskiego Żółwina. W tamtejszym dworku, pełniącym w okresie międzywojennym rolę podwarszawskiego salonu, bywał już wcześniej regularnie. Pod koniec wojny skorzystał tam na dłużej z gościny właścicieli, państwa Witaczków. Na kilka tygodni przed śmiercią w żółwińskim dworku zjawiło się dwóch niemieckich oficerów, z których jeden okazał się krewnym barona Ungerna. Pisarz nigdy nie ujawnił treści długiej rozmowy, jaka odbyła się między nimi. Natomiast nakazał spalenie całego swojego archiwum, w którym znajdowały się rękopisy utworów, korespondencja, liczne biało-czarne zdjęcia z podróży oraz inne materiały. Zmarł 3 stycznia 1945 r. w Grodzisku Mazowieckim ( w szpitalu) tuż przed wkroczeniem Armii Czerwonej. Został pochowany na cmentarzu w Milanówku, ale nie zaznał długo spokoju. Ze względu na treść jego książki o Leninie, fabularyzowanej biografii przywódcy rewolucji październikowej, niezwykle ostrej krytyki rewolucji i komunizmu, po zajęciu Polski przez sowietów grób Ossendowskiego był pilnie poszukiwany. Po jego znalezieniu ekshumowano zwłoki, gdyż NKWD chciało się upewnić, czy osobisty wróg Lenina na pewno nie żyje. „Wot! Eta on! Sukinsyn!” – miał powiedzieć jeden z dwóch enkawudzistów, którzy kazali grabarzowi rozkopać grób Antoniego Ferdynanda Ossendowskiego. W 2004 władze Milanówka sfinansowały nowy nagrobek pisarza na miejscowym cmentarzu, jego imię nosi jeden z miejskich skwerów. W 2006 wmurowano pamiątkową tablicę na domu przy ulicy Grójeckiej 27 na warszawskiej Ochocie, gdzie pisarz mieszkał w czasie wojny. W 2009 r. odsłonięto pamiątkową tablicę na domu pisarza w Nieszawie. Antoni Ferdynand Ossendowski po wojnie został skazany na zapomnienie, jego nazwisko umieszczono w „zapisie cenzorskim”. Wszystkie jego utwory objęte cenzurą w 1951 roku podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek. Dopiero od roku 1989 jego prace mogą być w Polsce oficjalnie wydawane. Renesans twórczości Ossendowskiego nastąpił dopiero w 1990 r. Do dziś zostało wznowione wiele książek pisarza, a w ostatnich latach specjalizuje się w tym podwarszawskie wydawnictwo LTW oraz „Zysk i s-ka”. Mimo ich wysiłków popularność polskiego Indiany Jonesa, jak bywa czasami nazywany, jest bez porównania mniejsza niż w okresie międzywojennym.
/ Wikimedia Commons
Źródła:
1) "Ferdynand Ossendowski " – Wikipedia, wolna encyklopedia https://pl.wikipedia.org/wiki/Ferdynand_Ossendowski
2) " Życie i twórczość Antoniego Ferdynanda Ossendowskiego" - Włodzimierz Domagalski http://nowa.gazetaobywatelska.info/materials/554b94f7eef861852eba92a9
3) " Ferdynand Ossendowski. Pisarz znienawidzony przez komunistów" -Mariusz Grabowski https://naszahistoria.pl/ferdynand-ossendowski-pisarz-znienawidzony-przez-komunistow/ar/12879890
4)" Ferdynand Ossendowski - drugi po Sienkiewiczu "
5) " Polski Indiana Jones - Antonii Ferdynand Ossendowski " - https://www.salon24.pl/u/lukaszbardzinski/476506,polski-indiana-jones-antonii-ferdynand-ossendowski,2
6) " Antoni Ferdynand Ossendowski. Życie i dzieła " - Magdalena Mądrzak https://www.fanbook.news/145/antoni-ferdynand-ossendowski-zycie-i-dziela/
7) " Maurycy Zawilski: Antoni Ferdynand Ossendowski - pisarz, obieżyświat, antykomunista " https://tysol.pl/b44284-Maurycy-Zawilski-Antoni-Ferdynand-Ossendowski-pisarz-obiezyswiat-antykomunista