Odznaczeni Gwiazdą Przemyśla

8 września 2019 r. odbyło się   uroczyste odsłonięcie i poświęcenie obelisku pamięci ks. płk  Józefa Panasia na Cmentarzu Wojskowym w Przemyślu, nadanie imienia ks. płk J. Panasia sali wykładowej I Liceum Ogólnokształcącego w Przemyślu, oraz promocja książki „Odznaczeni Gwiazdą Przemyśla”. Uroczystości objęte honorowym patronatem  Przewodniczącego Zarządu Województwa Podkarpackiego oraz Prezydenta  m. Przemyśl poprzedzone były Mszą św. koncelebrowaną pod przewodnictwem ks. bp Stanisława Jamrozka w asyście wojskowej 5 Batalionu Strzelców Podhalańskich.
Na obelisku pamięci ks. płk. Józefa Panasia widnieje m.in. napis: Za organizację odsieczy i walkę w obronie Przemyśla i Ziemi Przemyskiej (1918-1919) odznaczony „GWIAZDĄ PRZEMYŚLA”.
To nie jedyne odznaczenie ks płk. Józefa Panasia. We wniosku o nadanie ks. J. Panasiowi Orderu Virtuti Militari za wkład w obronę Przemyśla, wnioskodawca, płk Sztabu Generalnego Julian Stachiewicz napisał:
Bierze czynny udział w obsadzeniu Przemyśla przez ochotnicze oddziały polskie.

Dnia 4 listopada 1918 r. po zamachu dokonanym przez Ukraińców, ks. Panaś objął dowództwo w Przemyślu na Zasaniu, obsadził wszystkie mosty i sam dopilnowuje ich obsady. Gdy gen. Puchalski, austriacki dowódca Przemyśla, wydaje rozkaz poddania Zasania, które posiadało w olbrzymich składach amunicyjnych 10 000 karabinów, 250 karabinów maszynowych, wiele armat i olbrzymią ilość amunicji karabinowej i armatniej, sprzeciwia się wykonaniu rozkazu nawet w chwili, gdy na rozkaz gen. Puchalskiego załoga Żurawicy, będąca na tyłach Przemyśla, poddaje się Ukraińcom. Po objęciu na Zasaniu przez płk. Sikorskiego ks. Panaś przechodzi z własnej inicjatywy do Żurawicy, gdzie polskim żołnierzom załadowanym do odjazdu do Rzeszowa, wydaje rozkaz opuszczenia wagonów, razem z nimi uderza na ukraińskie posterunki i po krótkiej walce uwalnia Żurawicę, przywracając w ten sposób przerwane połączenie Przemyśla z Krakowem. Po dnia 5 XI płk Sikorskiego z Przemyśla, obejmuje na wyraźny rozkaz gen. Roji dowództwo grupy San, obsadza ważniejsze punkty i przejścia przez rzekę, sam osobiście kontroluje posterunki przy mostach i przy magazynach amunicji na wschód od Sanu. W czasie silnych wewnętrznych tarć powstałych wskutek ogłoszenia „RepublikiPrzemyskiej” rad robotniczo-źołnierskich wytęża wszelkie siły, aby utrzymać porządek wśród sprzecznych żywiołów. Dnia 10 XI oddaje dowództwo grupy mjr. Julianowi Stachiewiczowi, przeczem od gen. Roji otrzymuje gorące podziękowanie i uznanie za swą chlubną działalność.( Towarzystwo Przyjaciół Przemyśla i Regionu –materiały konferencyjne z maja 2019 r.).

Dlaczego na planszy wystawy Muzeum Żup Krakowskich pod  patronatem medialnym  DoRzeczy, w miejscu publicznym, na ulicy przy Muzeum Ziemi Przemyskiej, mieszkańcy i turyści Przemyśla zapoznają się z inną i niekompletną wersją tamtych wydarzeń?  Może lepiej jest  zlecić przygotowanie wystawy Polakom z Przemyśla bliższym historii polskiego miasta?
W związku ze zbliżającym się końcem wojny i rozpadem Austro-Węgier Ukraińcy dążyli do stworzenia własnego organizmu państwowego. 18 października 1918 r. powstała Ukraińska Rada Narodowa, która w dniu następnym ogłosiła powstanie nowego państwa - Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej, w skład której miały wchodzić przede wszystkim ziemie Galicji Wschodniej oraz Lwów jako stolica, zamieszkały jednak w większości przez Polaków.
Ukraińcy szybko zajęli zbrojnie wschodnią Małopolskę z Przemyślem. Opór napotkali dopiero we Lwowie, co było równoznaczne z początkiem wojny polsko-ukraińskiej. Polskimi oddziałami dowodził kpt. Czesław Mączyński. Nieśmiertelną sławę zdobyła broniąca Lwowa młodzież, która przeszła do historii pod nazwą Orląt Lwowskich.

We wstępie do opracowania zbiorowego „Odznaczeni Gwiazdą Przemyśla ” Towarzystwa Przyjaciół Przemyśla i Regionu czytam:
W obronie i szturmie Przemyśla z wielkim poświęceniem uczestniczyła młodzież, w szczególności uczniowie II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu i Krajowej Szkoły Kupieckiej w Przemyślu. Mimo szybkiego oswobodzenia miasta walki nie ustały; równie krwawe boje toczyły się na przedpolach Przemyśla. 13 grudnia 1918 roku w kontruderzeniu przeciw wojskom ukraińskim pod Niżankowicami brały udział oddziały składające się z młodzieży gimnazjalnej. Jeden z nich, oddział 10 pułku piechoty, poniósł szczególnie dotkliwe straty - 12 poległych przemyskich uczniów i sanitariuszki.
Dla upamiętnienia młodzieży, nazwanej Orlętami Przemyskimi, która walczyła i ginęła w obronie Przemyśla, Ziemi Przemyskiej i Lwowa oraz innych części Polski, społeczeństwo przemyskie ufundowało pomnik Orląt Przemyskich który postawiony został na zasańskim Placu Konstytucji a jego uroczyste odsłonięcie miało miejsce 11 listopada 1938 roku. Na pomniku umieszczono napis „Orlętom Przemyskim poległym za Ojczyznę 1918-1921”…
W pierwszą rocznicę oswobodzenia miasta dla zorganizowania uroczystych obchodów powołany został Komitet Wojskowo -Obywatelski, na czele którego stanęli burmistrz Józef Kostrzewski i Komendant Garnizonu Przemyśl pułkownik Gustaw Wolgner. Ponadto Rada Miejska Przemyśla podjęła uchwałę o ustanowieniu honorowej odznaki „Gwiazda Przemyśla”, którą mieli otrzymać uczestnicy walk o Przemyśl i Ziemię Przemyską. „Gwiazda Przemyśla” została zarejestrowana w Naczelnym Dowództwie Wojska Polskiego i w 1921 r. zatwierdzona przez Ministerstwo Spraw Wojskowych.
„20 października 1919 roku Komitet przyjął piękny projekt profesora Jankowskiego i podporucznika inżyniera Osińskiego, który wykonany z metalu będzie noszonym na drugim guziku od góry, na wstążeczce jasno-czerwonej z brzegami kremowymi tj. kolorami Ziemi Przemyskiej. Gwiazdę jako nazwy i motywu użyto z herbu Przemyśla. Komitet ścisły przyzna Gwiazdę wszystkim tym, którzy bez względu na płeć, z bronią w ręku, bądź to pracą obywatelską, bądź techniczną, bądź sanitarną, z narażeniem życia przyczynili się do zdobycia i obrony Przemyśla w mieście lub na fortach i rejonie fortecznym w pierścieniu Chyrów - Mościska, w czasie od 1 listopada 1918 do 16 maja 1919 roku (do ofensywy gen. Iwaszkiewicza we Wschodniej Małopolsce).
Dla wszystkich obrońców oprócz odznaczenia wydany będzie dyplom uwierzytelniający. Dla obrońców od 1 - 11 listopada 1918 r. Komitet w dyplomie doda „Dla pierwszych obrońców”.
Konieczne było również „uiszczenie opłaty” za odznakę, a zamożni oficerowie i cywilni obywatele wpłacali również dobrowolne składki (w koronach lub markach polskich). Dzięki zebranym środkom utworzono trzy stypendia dla uczniów z Gimnazjum Polskiego w Przemyślu na Zasaniu (Więcek, Twaróg i Guzka), pozostałe środki pieniężne przekazano na budowę Pomnika Orląt Przemyskich…

W 2018 roku Towarzystwo Przyjaciół Przemyśla i Regionu dla uczczenia 100 rocznicy Odzyskania Niepodległości podjęło się realizacji szczególnego projektu pn. „Za walkę o Niepodległość Ziemi Przemyskiej odznaczeni Gwiazdą Przemyśla”. Jego koordynacją zajęła się prezes TPPiR Bogusława Pieczyńska, od wielu lat zaangażowana w ochronę pamięci bohaterów i osób zasłużonych dla Przemyśla i regionu. W ramach projektu, za pośrednictwem mediów regionalnych i ogólnopolskich, skierowano apel do mieszkańców Polski o poszukiwanie dokumentacji historycznej i fotograficznej osób odznaczonych Gwiazdą Przemyśla i przekazanie informacji organizatorom projektu. Zamiarem inicjatorów akcji było zebranie wiarygodnych informacji o wszystkich osobach, które zostały uhonorowane tym szczególnym dla Przemyśla odznaczeniem. Apel ten spotkał się z nadspodziewanym zainteresowaniem, a przede wszystkim spowodował, że wiele przemyskich rodzin odnalazło wśród rodzinnych dokumentów potwierdzenie zaangażowania swoich przodków w walkę o odzyskanie niepodległości. W wielu rodzinach dzięki apelowi przywrócono pamięć o bohaterstwie ojców, o dawnych zdarzeniach, o których przez lata zapomniano. …Apel poruszył badaczy historii w całej niemal Polsce i wiele osób przeszłością związanych z Przemyślem (Anna Nowak, wstęp do publikacji „Odznaczeni Gwiazdą Przemyśla”).
Efektem tej akcji jest bogata dokumentacja zgromadzona w biurze TPPiR w Przemyślu,  piękna publikacja, z której pochodzą cytowane fragmenty i godna podziwu i naśladowania inicjatywa dyrektora, nauczycieli i uczniów I Liceum Ogólnokształcącego w Przemyślu. Zarówno ich osobiste zaangażowanie tak bardzo widoczne podczas  nadania imienia ks. płk Józefa Panasia sali wykładowej i  części artystycznej uroczystości  jak i wystrój szkoły, który wyraża jej charakter (szkoła  uwiecznia również  polskich malarzy jak Julian Fałat czy Marian Stroński).
Nietuzinkowe, z wielką kulturą i taktem zorganizowane przez Bogusławę Pieczyńską, członków Towarzystwa Przyjaciół Przemyśla i Regionu, dyrektor I Liceum, nauczycieli i młodzież  oraz zarażonych ich pasją miłośników przeszłości uroczystości, sprawiły zaproszonym wielką przyjemność.

Nie jest dla mnie zrozumiale, dlaczego wystawa zorganizowana pod patronatem Dorzeczy przed budynkiem Muzeum Ziemi Przemyskiej jak i dwie wystawy wewnątrz Muzeum : Twierdza Przemyśl i Przemyśl w czasie II wojny światowej zapomniały  o Ukraińcach wymuszających w 1918 roku wojnę ukraińsko polską a więc dodatkowe straty dla odradzającej się Polski wyniszczonej udziałem w I wojnie, również  na terenie miasta Przemyśl, o ludobójstwie dokonanym przez obywateli polskich narodowości ukraińskiej na Polakach, Żydach, Ormianach, Czechach podczas II wojny na terenie Ziemi Przemyskiej, o ludobójstwie dokonanym na polskiej inteligencji przez sowietów jak i o zsyłkach na Sybir, do Kazachstanu, w głąb ZSRR polskiej inteligencji, żołnierzy Armii Krajowej, urzędników , leśników, działaczy, społeczników  właśnie z Przemyśla, ze stacji kolejowej Przemyśl Bakończyce. Wystarczyło udać się na dworzec kolejowy  i dowiedzieć się z tablicy umieszczonej przez Związek Sybiraków na budynku. Na peronie tej informacji nie ma.

Wspomnienie i upamiętnienie Józefa Panasia – księdza, żołnierza, patrioty ”chorego na Polskę” odbyło się również podczas 3-dniowej konferencji w maju 2019 r. w Bibliotece Przemyskiej. Ksiądz Józef Panaś urodził się 23 listopada1887 roku w Odrzykoniu w biednej rodzinie chłopskiej. Był synem Szymona i Tekli z domu Guzek. W latach 1899-1907 uczęszczał do C.K. Gimnazjum z polskim językiem wykładowym w Przemyślu (obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. J. Słowackiego). Tutaj w 1907 r., z wyróżnieniem, zdał maturę i wstąpił do Seminarium Duchownego w Przemyślu, gdzie podjął studia teologiczne. Święcenia kapłańskie przyjął w 1911 r., z rąk biskupa Józefa Pelczara.Po otrzymaniu święceń rozpoczął posługę jako wikary w Dublanach a następnie jako prefekt szkoły wydziałowej w Dobromilu...Szczególnie ciężki okres w jego karierze duszpasterskiej to z pewnością właśnie kampania karpacka, jako że wtedy musiał opiekować się rannymi legionistami po obu stronach Karpat. Od strony Nadwórnej w Rafajłowej i od strony południowej węgierskiej. Z tego też powodu droga jaka na trwałe wyryła się w jego pamięci to Droga Legionów, na przełęcz Rogodze. Tutaj ksiądz Panaś przygotował w dwóch turach trzydniowe rekolekcje dla Legionów. Jedne przeprowadził sam, drugie jeden z miejscowych Jezuitów. W rekolekcjach wzięły udział tłumy żołnierzy, a do spowiedzi przystąpiło około 75 % legionistów. Tutaj w Kołomyji, Panaś opracował również książeczkę do nabożeństw dla legionistów. Wykorzystując chwilowy zastój w działaniach wojennych udał się do Krakowa celem wydania jej drukiem. Książeczka ukazała się w 1915 r. pod tytułem Nabożeństwo dla żołnierzy Legionów Polskich i dla młodzieży polskiej. W ten sposób zakończył się pierwszy legionowy rozdział w karierze kapelana 3 pułku piechoty legionów.(https://przemysl.pl/53977/wspomnienie-i-upamietnienie-jozefa-panasia-ksiedza-zolnierza-patrioty-chorego-na-polske.html)

Bożena Ratter