KALENDARIUM LUDOBÓJSTWA. Wrzesień 1945 rok.
1 września:
Na drodze ze wsi Bełz do wsi Waręż pow. Sokal w zasadzce upowców zginęło 19 Polaków, milicjantów.
W okolicach miasta Hrubieszów upowcy napadli na samochód Starostwa Powiatowego w Hrubieszowie i zamordowali 18 Polaków cywilnych oraz 3 funkcjonariuszy UB. „01.09.1945 r. oddział UPA napadł na samochód ciężarowy Starostwa Powiatowego w drodze do Hrubieszowa, ofiarom połamano przed zamordowaniem ręce i nogi. Baj Władysława, Balicki Zygmunt komendant posterunku MO w Chorobowie, Biedniak Bronisław, Dzieplikiewicz i.n., Gierus Grzegorz, Kaszycki Mieczysław, Kozłowski Franciszek, Krawczenko Józef, Nowosad Władysław, Rachuba Czesław, Ryc Władysław, Rykaczewski Jan, Sobczuk Leon, Stasiuk Witold, Steć Władysław, Wąbrzeźna i.n., Wojtowicz Edmund, Zapał Jan, Zieblikiewicz, Żarski i.n., Osoba NN – kobieta.” (Prof. dr hab. Leszek S. Jankiewicz: Uzupełnienie..., jw.; Seria – tom 8).
We wsi Kłokowice pow. Przemyśl zamordowali Ignacego Ferlana.
We wsi Ropienka pow. Lesko został zastrzelony przez UPA Jarcuba Stefan.
We wsi Ustrzyki Górne pow. Lesko w walce z UPA poległ żołnierz WP Wojciech Kotlarek, lat 21.
We wsi Wyżłów pow. Hrubieszów upowcy napadli na samochód i zamordowali 20 Polaków, w tym 3 kobiety i 1 milicjanta.
2 września:
W miasteczku Lubaczów woj. rzeszowskie Ukraińcy zamordowali Jana Grabowskiego, milicjanta.
5 września:
We wsi Cisowa pow. Przemyśl zginął st. szer. Antoni Sobaczewski. ur. 1911 r.
We wsi Olszanica pow. Lesko w walce z UPA poległ komendant posterunku MO Piotr Kordys.
6 września:
W miejscowości Bircza pow. Przemyśl zostali zabici przez UPA 3 żołnierze WP: Miraszewski Edward ur. 1923, Mrozek Władysław ur. 1924, Sidor Wacław ur. 1924, którzy mają groby na cmentarzu wojskowym w Przemyślu.
We wsi Czerwona Woda pow. Jarosław został zamordowany przez UPA Władysław Ciórko, milicjant.
8 września:
We wsi Cewków – Buda Czerniakowa pow. Lubaczów 8 września 1945 r. zamordowali Mariana Banderę s. Kazimierza ur. 1925 r. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Postanowienie o umorzeniu śledztwa.).
W nocy z 8 na 9 września:
We wsiach Malawa i Brzeżawa pow. Przemyśl: „W nocy z 8/9.09.1945 grupa ukraińskich nacjonalistów zamordowała sołtysa wsi Malawa, Jana Mielnika, i sołtysa wsi Brzeżawa. Po dokonanym morderstwie wybito szyby w domach opuszczonych przez Polaków. Obaj zamordowani sołtysi byli narodowości ukraińskiej”. (http://suozun.org/dowody-zbrodni-oun-i-upa/n_groza-pod-bircza/? ).
9 września:
We wsi Chyrzyna pow. Przemyśl upowcy zamordowali 2 Polaków, w tym 23-letnią kobietę.
We wsi Odrzechowa pow. Sanok: „Śledztwo w sprawie zbrodni przeciwko ludzkości dokonanej w zamiarze zniszczenia polskiej grupy narodowej a polegającej na zabójstwie przy użyciu broni palnej w dniu 9 września 1945 r. w Odrzechowej woj. podkarpackiego przez nacjonalistów ukraińskich, pod dowództwem Wasyla M. ps. Ren 10 osób o nieustalonej tożsamości (S 74/10/Zi).
We wsi Ropienka pow. Lesko został zastrzelony przez UPA Perlakowski Grzegorz.
11 września:
We wsi Rokszyce pow. Przemyśl w zasadzce UPA zginęło 5 żołnierzy WP.
12 września:
We wsi Tuczna pow. Biała Podlaska: „Z rąk UPA zginęli: Kazimierz Twardowski, rolnik z Tucznej, po wyzwoleniu służył na tamtejszym posterunku MO w stopniu plutonowego. Został uprowadzony z drogi i zastrzelony w okolicy Matiaszówki. (Agnieszka Kolasa: Działalność OUN-UPA w regionie bialskopodlaskim; w: Radzyński Rocznik Humanistyczny 7, 2009).
13 września:
We wsi Ropienka pow. Lesko Ukraińcy zamordowali Zofię Proborowicz.
We wsi Wereszczyca pow. Włodawa zamordowali po torturach Władysława Mierzwę pracującego na polu.
14 września:
We wsi Nowa Grobla pow. Jarosław upowcy zamordowali 4 Polaków, w tym 3 żołnierzy WP. Oraz: 14 września 1945 r. zamordowali Stanisława Soliło s. Michała lat 31. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Postanowienie o umorzeniu śledztwa.).
We wsi Oleszyce Stare pow. Lubaczów 14 września 1945 r. zamordowali żołnierza 1 Bat. 8 pp. szer. Konstantego Fursa s. Antoniego lat 33. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Postanowienie o umorzeniu śledztwa.). Oraz: We wsi Oleszyce na cmentarzu ma grób Stanisław Kaput zamordowany przez UPA. (http://www.historia.elubaczow.pl/index.php?stage=podglad_artykulu&id_artykulu=54 ). Także: We wsi Oleszyce 15 września 1945 r. zamordowali żołnierza 8 pp plut. Stanisława Kaputę s. Józefa lat 19. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Postanowienie o umorzeniu śledztwa.).
W nocy z 14 na 15 września:
We wsi Nowa Grobla pow. Jarosław upowcy zamordowali 4 Polaków, w tym 3 żołnierzy WP. Inni: w nocy sotnia "Szuma" uderzyła na 2 batalion 9 pp w Nowej Grobli. Spalono częściowo stację kolejową i kilkanaście domów. Zginęło dwóch żołnierzy, jedenastu zostało rannych. Ponadto poległ naczelnik stacji oraz trzech enkawudzistów. Oraz: We wsi Nowa Grobla 15 września 1945 r. zamordowali 17 nieustalonych żołnierzy WP z 3 DP , w tym : szer. Jana Baryło s. Adama lat 25, kpr. Witolda Bykowskiego s. Władysława lat 23, por. Pasyniaka. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Postanowienie o umorzeniu śledztwa.).
We wsi Oleszyce pow. Lubaczów sotnia "Bałaja", wsparta przez SKW, zaatakowała stację kolejową, opanowała ją i spaliła. Jednocześnie uderzono na 1 batalion 7 pp, stacjonujący w odległych o 4 km Oleszycach. Kilku upowcom udało się wedrzeć na kraniec wsi i podpalić kilkanaście domów i stodół.. Po kilku godzinach UPA rozpoczęła odwrót. Polacy mieli dwóch zabitych i czterech rannych.
15 września:
We wsi Odrzechowa pow. Sanok upowcy z kurenia „Rena” obrabowali gospodarstwa polskie i łemkowskie oraz zamordowali 10 Łemków za odmowę współpracy z UPA.
We wsi Oleszyce Stare pow. Lubaczów zamordowali żołnierza 8 pp plut. Stanisława Kaputę s. Józefa lat 19. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Postanowienie o umorzeniu śledztwa.). Oraz: We wsi Oleszyce na cmentarzu ma grób Stanisław Kaput zamordowany przez UPA. (http://www.historia.elubaczow.pl/index.php?stage=podglad_artykulu&id_artykulu=54 ).
We wsi Pikulice pow. Przemyśl banderowcy schwytali dwóch żołnierzy Wojska Polskiego zwolnionych ze służby z powodu ran odniesionych na froncie. Antoni Buszta (ur. 1906 r.) i Marcin Pelczar (ur. 1902 r.) zostali po torturach żywcem wrzuceni w ogień. (http://suozun.org/dowody-zbrodni-oun-i-upa/n_upa-nie-byla-armia-to-byla-banda-mordujaca-bezbronne-i-niewinne-ofiary-w-tym-takze-ukraincow/ ).
16 września:
We wsi Dusowce pow. Przemyśl upowcy zamordowali 2 Polaków i spalili ich ciała razem z domem.
We wsi Wróblik Szlachecki pow. Sanok obrabowali dom i zamordowali Anastazję Mucyk.
17 września:
We wsi Walawa pow. Przemyśl upowcy zamordowali 8 Polaków, w tym dzieci lat 6, 8 i 13.
18 września:
We wsi Stare Sioło pow. Lubaczów 18 września 1945 r. zamordowali w następstwie podpalenia 280 gospodarstw we wsi i spalenia żywcem kilka nieznanych rodzin polskich. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Postanowienie o umorzeniu śledztwa.).
19 września:
We wsi Aksmanice pow. Przemyśl nieznani sprawcy zabili Polaka Jana Świątka. Natomiast wg milicji w tym dniu nieznani sprawcy zamordowali tam 2 Polaków. (Andrzej Zapałowski: Granica w ogniu. Warszawa 2016, s.162).
20 września:
We wsi Horyniec pow. Lubaczów upowcy zamordowali żołnierza 7 pp. 3 DP szer. Brunona Doreckiego. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Postanowienie o umorzeniu śledztwa.).
We wsi Wojtkowa pow. Dobromil: „20 września 1945 roku, podczas napadu bandy UPA na miejscowy posterunek MO poległo 12 milicjantów i zamordowano 20 osób cywilnych – Polaków:
- Januszczak Jan, syn Franciszka, ur. 1926 r. (MO),
- Kalinowski Antoni, syn Franciszka, ur. 1925 r. (MO),
- Kalinowski Jan, syn Tadeusza, ur. 1920 r. (MO),
- Kalinowski Stanisław, syn Teofila, ur. 1919 r. (MO),
- Pawluk Zdzisław, syn Jana, ur. 1926 r. (MO),
- Perlakowski Józef, syn Antoniego, ur. 1923 r. (MO),
- Rożyński Piotr5, syn Michała, ur. 1917 r. (MO),
- Szeremeta Stanisław, syn Jakuba, ur.1901 r. (MO),
- Wilczek Kazimierz, syn Jana, ur. 1902 r. (MO),
- Kuźmiński Franciszek, (ORMO),
- Sztockinger Wilhelm, (ORMO),
- NN,
13 – 32. NN osoby cywilne – mieszkańcy Wojtkowej – zamordowani przez UPA.
Bandzie UPA nie udało się zdobyć posterunku, napastnicy zostali zmuszeni do wycofania się.”
(Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki: Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939 – 1947”. Wrocław 2006, s. 144 – 145). Patrz niżej: 29 września...
23 września:
We wsi Lipowiec pow. Jaworów Ukraińcy zamordowali zamordowali milicjanta Jana Grabowieckiego. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Postanowienie o umorzeniu śledztwa.).
24 września:
We wsi Dzików Nowy pow. Lubaczów upowcy zamordowali 3 żołnierzy WP z 7 PP 3 DP: st. sierż. Józefa Andrzejuka ur. 1906, plut. Władysława Barana s. Jana ur. 1924 r. pow. Chełm, sierż. Zygmunta Szczepańskiego s. Stanisława ur. 1919 r. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Postanowienie o umorzeniu śledztwa.).
W miasteczku Krasiczyn pow. Przemyśl zamordowali 17 Polaków, w tym 5 osób spalili żywcem oraz 5 uprowadzonych zaginęło bez wieści.
25 września:
We wsi Młynki pow. Lubaczów 25 września 1945 r. zamordowali 3 nieznanych członków komisji przesiedleńczej. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Postanowienie o umorzeniu śledztwa.).
We wsi Wielopole pow. Sanok został zamordowany przez UPA gajowy Marcin Paszkiewicz, sierż. WP, d-ca plutonu AK-Zagórz ps.„Pleśń”, żona i dzieci uciekły do Zagórza, gajówkę spalono. (Edward Orłowski..., jw.).
W nocy z 25 na 26 września:
We wsi Rokszyce pow. Przemyśl upowcy spalili 30 gospodarstw polskich oraz zamordowali 8 Polaków, w tym kobietę.
26 września:
We wsi Zawisznia pow. Sokal Ukraińcy zamordowali Danielę Cioch.
27 września:
We wsi Krasiczyn pow. Przemyśl w pobliskim lesie UPA zamordowała plut. Jerzego Krasowskiego. ur. w 1909 r. z 28 pp. 9DP.
28 września:
We wsi Lalin pow. Sanok Ukraińcy spalili wieś i zamordowali 2 Polaków a 10 poranili.
29 września:
We wsi Chotylub pow. Lubaczów upowcy zamordowali zamordowali Jana Sopyłę.
We wsi Krzywcza pow. Przemyśl zamordowali Józefa Różyłę, milicjanta.
We wsi Ropienka pow. Lesko zamordowali Grzegorza Perlakowskiego, robotnika naftowego.
We wsi Wojtkowa pow. Przemyśl upowcy napadli na posterunek MO i zabili 15 milicjantów oraz 20 cywilnych Polaków. (Jan Lucjan Wyciślak; w: http://www.rodaknet.com/rp_wycislak_28.htm). Inni: „W Wojtkowej 29 września 1945 sotnie „Burłaki” i „Łastiwki”, które swoje bazy miały w okolicznych wsiach, dokonały napadu na miejscowy posterunek MO oraz Zarząd Gminy. Po długiej walce posterunek zdobyto i spalono. E. Ginalski podaje, że w napadzie UPA pod dowództwem Jarosława Hamiłki (prawdopodobnie agenta NKWD, pełniącego wówczas funkcje referenta gospodarczego okręgu OUN), zginęło 15 milicjantów i 20 wieśniaków. Witold Garbarczyk w swoich wspomnieniach zapisał, że w czasie napadu zginęło 35 Polaków, w tym 5 milicjantów. W meldunkach ukraińskich niekiedy podaje się datę napadu na 28 września 1945 r. Wg innych źródeł, banderowcy uprowadzili wówczas komendanta posterunku MO, a zastępcę plut. Wilczka zastrzelili. Ponadto zastrzelili 6 polskich mieszkańców Wojtkowej i spalili wszystkie budynki. Z kolei inne meldunki ukraińskie mówią, że 28 września 1945 r. sotnia „Burłaki” napadła na Wojtkową. Śmierć poniosło 12 milicjantów, a 2 uprowadzono do lasu. Ponadto zamordowano 7 mieszkańców wsi narodowości polskiej. Spalono budynki posterunku MO, poczty oraz wiele zabudowań wiejskich. Banderowcy zdobyli kilkanaście sztuk broni palnej, dużo amunicji i archiwum MO. Milicjantami prawdopodobnie byli zakonspirowani żołnierze rozwiązanego Zgrupowania AK „Warta”. Sytuacja była na tyle poważna, że 30 września do Wojtkowej, wskutek błagań kilku mężczyzn, którzy udali się o pomoc po wymordowaniu i spaleniu wsi, przyjechało z Sanoka 3 czołgi z wojskiem i 60 konnych żołnierzy. Wieczorem żołnierze powrócili do Sanoka, obawiając się napadu. Wojtkowa została opuszczona. Ukraińscy mieszkańcy wsi uciekli do lasu. W drodze powrotnej, po drugiej stronie wzniesienia za Nowosielcami Kozickimi, od strony Ropienki i Wańkowej, banderowcy zaatakowali wycofujących się żołnierzy WP. Napastnicy po krótkiej walce się wycofali.” (Andrzej Zapałowski: Granica w ogniu. Warszawa 2016, s. 217 – 218). Inni: „20 września 1945 roku, podczas napadu bandy UPA na miejscowy posterunek MO poległo 12 milicjantów i zamordowano 20 osób cywilnych – Polaków: Januszczak Jan, syn Franciszka, ur. 1926 r. (MO), Kalinowski Antoni, syn Franciszka, ur. 1925 r. (MO), Kalinowski Jan, syn Tadeusza, ur. 1920 r. (MO), Kalinowski Stanisław, syn Teofila, ur. 1919 r. (MO), Pawluk Zdzisław, syn Jana, ur. 1926 r. (MO), Perlakowski Józef, syn Antoniego, ur. 1923 r. (MO), Rożyński Piotr, syn Michała, ur. 1917 r. (MO), Szeremeta Stanisław, syn Jakuba, ur.1901 r. (MO), Wilczek Kazimierz, syn Jana, ur. 1902 r. (MO), Kuźmiński Franciszek, (ORMO), Sztockinger Wilhelm, (ORMO), NN, 13 – 32. NN osoby cywilne – mieszkańcy Wojtkowej – zamordowani przez UPA. Bandzie UPA nie udało się zdobyć posterunku, napastnicy zostali zmuszeni do wycofania się.” (Siekierka..., s. 144 – 145, lwowskie). W korespondencji listowej ze mną pan Tadeusz Markowicz stwierdził, że napad UPA na posterunek MO w Wojtkowej był jeden, 29 września 1945 roku. W trakcie tego napadu zginęło 4 milicjantów. Podał także, że upowcy wywieźli furmanką w kierunku na Turze (przysiółek Wojtkowej) kierownika szkoły pana Lachowicza, który już nie wrócił (list w archiwum autora).
30 września:
We wsi Wodniki pow. Bóbrka banderowcy zamordowali 15 Polaków, w tym całe rodziny. Inni: „W dniu dzisiejszym zawiadomił nas Przewodniczący Delegatury naszej w Bóbrce p. Urbański, że z początkiem bm. w skrytobójczy sposób został zamordowany w nocy N. Bahrij, zamożny gospodarz i masarz zamieszkały w Wodnikach koło Bóbrki. Równocześnie zamordowaną została jego żona z domu Adamowska. Zdaniem miejscowych czynników morderstwa dokonali szowiniści ukraińscy, utrzymywał się bowiem pogłoska, że ś.p. Bahrij znał nazwiska z tych z pośród Ukraińców, którzy brali udział w zamachach na oficerów polskich w r.1939.” (1943, 26 października – Pismo PolKO Lwów-powiat do Delegata RGO we Lwowie dotyczące mordów na Polakach dokonywanych przez nacjonalistów ukraińskich. W: B. Ossol. 16721/1, s. 207). Siekierka, Komański i Bulzacki (s. 28. lwowskie) datują mord na 30 września 1945 r., natomiast z w/w pisma wynika, że miał on miejsce na początku października 1943 r.
W sierpniu lub we wrześniu 1945 roku:
We wsi Hucisko Oleskie pow. Złoczów upowcy uprowadzili 2 Polaków, którzy zaginęli bez wieści.
We wrześniu 1945 roku (świadkowie nie podali dnia):
We wsi Babica pow. Przemyśl Ukraińcy zamordowali Polaka o nazwisku Mirzołek wracającego z przymusowych robót w Niemczech.
We wsi Bachów pow. Przemyśl obrabowali gospodarstwa polskie i zamordowali 3 Polaków.
We wsi Czerniawka pow. Jarosław upowcy zamordowali 10 Polaków, w tym 3 żołnierzy WP.
We wsi Hucisko Oleskie pow. Złoczów ze stacji kolejowej w Złoczowie z pociągu wiozącego Polaków na Ziemie Odzyskane do wsi udała się Katarzyna Woroniak i zaginęła bez wieści.
We wsi Łany Polskie pow. Kamionka Strumiłowa zamordowali 7 Polaków: rodziny 4 i 3-osobowe; ocalało niemowlę przykryte ciałem matki.
We wsi Osowce pow. Buczacz dwaj Ukraińcy sąsiedzi zamordowali Władysława Mularczyka, który powrócił tutaj zdemobilizowany z wojska i nie wiedział, że jego rodzina już „repatriowała się” na Ziemie Odzyskane.
W mieście powiatowym Zaleszczyki zabito Turzańskiego Eugeniusza l. 17. (Kubów..., jw.).
Stanisław Żurek
Podstawowe źródła opracowania, które nie są wymieniane przy podawanych przypadkach zbrodni:
Jastrzębski Stanisław: Ludobójstwo nacjonalistów ukraińskich na Polakach na Lubelszczyźnie w latach 1939 – 1947; Wrocław 2007.
Komański Henryk, Siekierka Szczepan: Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939 – 1946; Wrocław 2004.
Siekierka Szczepan, Komański Henryk, Bulzacki Krzysztof:: Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939 – 1947; Wrocław 2006.
Siekierka Szczepan, Komański Henryk, Różański Eugeniusz: Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie stanisławowskim 1939 – 1946; Wrocław, bez daty wydania, 2007.
Siemaszko Władysław, Siemaszko Ewa: Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939 – 1945; Warszawa 2000