Muzyka w Barwy Kresów wpisana - Kilar

/ Wojciech Kilar Foto: Cezary Piwowarski - Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3903270

Wojciech Kilar to kolejny Kresowiak którego sylwetkę umieszczamy w dziale „Barwy Kresów” w cyklu „Muzyka w Barwy Kresów wpisana”.
Urodził się się 17 lipca 1932 we Lwowie. Dom rodzinny Kilrów znajdował się przy ul. Sapiehy 89. Ojciec kompozytora Jan Franciszek Kilar, był lekarzem, zaś matka Neonilla – aktorką teatralną. Jako dziecko Wojciech Kilar z wielką niechęcią brał lekcje gry na fortepianie u pani Reissówny. Po przymusowym wysiedleniu ze Lwowa, w latach 1946–1947 kontynuował naukę gry na fortepianie w Państwowej Średniej Szkole Muzycznej nr 2 w Rzeszowie u K. Mirskiego. W tym czasie zamieszkiwał w tamtejszej kamienicy przy ulicy Grunwaldzkiej 6.
W Rzeszowie ukończył liceum.

Jako pianista zadebiutował w 1947 na konkursie Młodych Talentów, wykonując własne Dwie miniatury dziecięce (II nagroda). W latach 1947–1948 uczęszczał do Państwowego Liceum Muzycznego w Krakowie w klasie M. Bilińskiej-Riegerowej (fortepian) oraz Artura Malawskiego (harmonia – prywatnie), zaś w latach 1948–1950 do Państwowego Liceum Muzycznego w Katowicach u Władysławy Markiewiczówny (fortepian).

Równocześnie pobierał prywatne lekcje kompozycji u Bolesława Woytowicza. Po ukończeniu szkoły średniej rozpoczął studia w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach. Studiował u Władysławy Markiewiczówny (fortepian), Artura Malawskiego (teoria muzyki) i Bolesława Woytowicza (fortepian i kompozycja). Dyplom ukończenia studiów z wyróżnieniem uzyskał w 1955. W tym samym roku otrzymał II nagrodę za Małą uwerturę na Konkursie Utworów Symfonicznych na V Festiwalu Młodzieży w Warszawie.
W latach 1955–1958 był asystentem Woytowicza w krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej. W 1957 uczestniczył w Międzynarodowych Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadt. W latach 1959–1960 jako stypendysta rządu francuskiego kształcił się pod kierunkiem Nadii Boulanger w Paryżu.
W 1960 otrzymał za Odę Béla Bartók in memoriam nagrodę fundacji im. L. Boulanger w Bostonie. Występował także jako pianista wykonując własne utwory. 1979-1981 pełnił funkcję wiceprezesa Zarządu Głównego Związku Kompozytorów Polskich. W 1977 został członkiem-założycielem Towarzystwa im. Karola Szymanowskiego w Zakopanem; przez dwie kolejne kadencje był wiceprezesem. Był również członkiem Związku Podhalan.
Przez wiele lat kompozytor związany był z Jasną Górą, gdzie m.in. świętował swoje urodziny. Obchodzono tam tzw. Dzień Kila Należał do konfraterni zakonu paulinów.
Wojciech Kilar zmarł po kilkumiesięcznej walce z guzem mózgu. Uroczystości pogrzebowe kompozytora odbyły się 4 stycznia 2014 w katedrze pw. Chrystusa Króla w Katowicach i przewodniczył nim abp Wiktor Skworc, metropolita katowicki. Artysta został pochowany na cmentarzu przy ul. Henryka Sienkiewicza w Katowicach we wspólnym grobowcu ze zmarłą w 2007 żoną Barbarą.

/ Wojciech Kilar w 1977 r. Żródło onet.pl

Kilar zadebiutował w końcu lat 50. na pierwszych edycjach festiwalu Warszawska Jesień. Początkowo jego twórczość pozostawała pod wpływem polskiego i europejskiego neoklasycyzmu. Kompozytor sięgał do klasycznych form i gatunków (Mała uwertura, I i II Symfonia, Sonata na róg i fortepian), także do klasycznej melodyki, orkiestry i brzmienia. Czerpał z twórczości Béli Bartóka, Igora Strawinskiego, Dymitra Szostakowicza, Siergieja Prokofjewa. W 1960 za odę Béla Bartók in memoriam otrzymał nagrodę fundacji L. Boulanger w Bostonie.
Od początku lat sześćdziesiątych wraz z m.in. Krzysztofem Pendereckim i Henrykiem Góreckim współtworzył nową polską szkołę awangardową oraz nowy kierunek we współczesnej muzyce zwany sonoryzmem, nawiązywał do serializmu i dodekafonii. Ważne utwory z tego okresu to: oparty na wierszu Rilkego Herbsttag (1960), jazzująco-sonorystyczny Riff 62 (1962), sonorystyczne Générique (1963) i Diphthongos (1964), sonorystyczno-dodekafoniczny Springfield Sonnet (1965), Training 68[11] (1968) oraz minimalistyczno-sonorystyczne Upstairs-Downstairs (1971).
W połowie lat siedemdziesiątych Kilar uprościł swój język muzyczny, zaczął coraz wyraźniej nawiązywać do tradycji, w jego muzyce pojawiły się inspiracje ludowe i religijne. Punktem zwrotnym był Krzesany (1974). Ważne dzieła z tego okresu to: Przygrywka i kolęda (1972) na cztery oboje i smyczki, Bogurodzica (1975) na chór mieszany i orkiestrę, Kościelec 1909 (1976) – poemat symfoniczny napisany na 75-lecie Filharmonii Narodowej i nawiązujący do tragicznej śmierci Mieczysława Karłowicza, Siwa mgła (1979) na baryton i orkiestrę, Exodus (1980), Angelus (1984) na sopran, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną, Orawa (1986) na orkiestrę kameralną, Preludium chorałowe (1988).

Ważniejsze dzieła

- Sonatina na flet i fortepian, 1951
- Kwintet na instrumenty dęte, 1952
- Sonata na róg i fortepian, 1954
- Mała uwertura na orkiestrę, 1955
- Symfonia nr 1 na smyczki, 1955
- Oda Béla Bartók in memoriam, 1956
- Symfonia nr 2 Sinfonia Concertante na fortepian i orkiestrę, 1959
- Koncert na dwa fortepiany i orkiestrę perkusyjną, 1958
- Riff 62 na orkiestrę, 1962
- Générique na orkiestrę, 1963
- Diphthongos na chór mieszany i orkiestrę, 1964
- Springfield Sonnet na orkiestrę, 1965
- Solenne per 67 esecutori na sopran i 66 instrumentów, 1967
- Training 68, 1968[11]
- Upstairs-Downstairs na 2 chóry dziewczęce lub chłopięce i orkiestrę, 1971
- Przygrywka i kolęda na orkiestrę smyczkową i 4 oboje, 1972
- Krzesany na orkiestrę, 1974 (foto na dole)
- Bogurodzica na chór mieszany i orkiestrę, 1975
- Kościelec 1909 na orkiestrę, 1976
- Siwa mgła na baryton i orkiestrę, 1979
- Exodus na chór mieszany i orkiestrę, 1981
- Victoria na chór mieszany i orkiestrę, 1983
- Angelus na sopran, chór mieszany i orkiestrę, 1984
- Orawa na orkiestrę smyczkową, 1986
- Preludium chorałowe na orkiestrę smyczkową, 1988
- I Koncert na fortepian i orkiestrę, 1997
- Missa pro pace (A. D. 2000) na głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę, 2001
- Symfonia nr 3 September Symphony na orkiestrę, 2003 – hołd ofiarom 9/11
-  Lament na chór mieszany a capella, 2003
 Symfonia nr 4 Sinfonia de motu na sopran, baryton, chór mieszany i orkiestrę, 2005 – z okazji Światowego Roku Fizyki
- Ricordanza na orkiestrę smyczkową, 2005
- Magnificat na głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę, 2006
- 4 Mazurki na fortepian 2006
- Symfonia nr 5 Adwentowa na chór mieszany i orkiestrę, 2007
- Te Deum na głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę, 2008 – z okazji 90. rocznicy odzyskania niepodległości Polski.
- Veni Creator na chór mieszany i orkiestrę smyczkową, 2008
- Hymn Paschalny na chór mieszany a capella, 2008
- Uwertura uroczysta na orkiestrę, dedykowana miastu Katowice, 2010
- II Koncert na fortepian i orkiestrę, 2011
- Lumen na chór mieszany a capella, 2011
- 4 Sonety do Laury na baryton i fortepian 2012
- Modlitwa do Małej Tereski na chór mieszany a capella, 2013

Niekwestionowana jest pozycja Kilara jako jednego z najwybitniejszych kompozytorów muzyki filmowej. Napisał muzykę do ponad 130 filmów. Jego związki z filmem zaczęły się już w 1958, kiedy napisał muzykę do Narciarzy N. Brzozowskiej. Współpracował z wieloma reżyserami: Bohdanem Porębą (Hubal, Lunatycy), Andrzejem Wajdą, Kazimierzem Kutzem, Krzysztofem Zanussim (począwszy od Struktury kryształu stworzył muzykę do niemal wszystkich filmów tego reżysera), Krzysztofem Kieślowskim, Stanisławem Różewiczem, Wojciechem Hasem, Tadeuszem Konwickim, Markiem Piwowskim, Romanem Polańskim, Francisem Fordem Coppolą, Jane Campion. O ile sukcesy religijnych utworów komponowanych w ostatnich latach właściwie ograniczają się do polskiej publiczności, to międzynarodowym uznaniem i popularnością cieszy się jego muzyka filmowa, a wyjątkowy sukces odniósł kompozytor Drakulą.

Filmografia

    Narciarze, 1958
    Lunatycy, 1959
    Nikt nie woła, 1960
    Tarpany, 1961
    Milczące ślady, 1961
    Spotkanie w Bajce, 1962
    Rodzina Milcarków, 1962
    I ty zostaniesz Indianinem, 1962
    Głos z tamtego świata, 1962
    Czerwone berety, 1962
    Milczenie, 1963
    Kryptonim Nektar, 1963
    Daleka jest droga, 1963
    Późne popołudnie, 1964
    Pięciu, 1964
    Orfeusz, 1964
    Obok prawdy, 1964
    Daleka jest droga, 1964
    Giuseppe w Warszawie, 1964
    Echo, 1964
    Ciemnogród, 1964
    Wyspa złoczyńców, 1965
    Trzy kroki po ziemi, 1965
    Jutro Meksyk, 1965
    Katastrofa, 1965
    Salto, 1965
    Marysia i Napoleon, 1966
    Powrót na ziemię, 1966
    Piekło i niebo, 1966
    Ktokolwiek wie..., 1966
    Chudy i inni, 1966
    Cała naprzód, 1966
    Bumerang, 1966
    Bicz Boży, 1966
    Sami swoi, 1967
    Westerplatte, 1967
    Upiór, 1967
    Stajnia na Salvatorze, 1967
    Morderca zostawia ślad, 1967
    Maria Skłodowska-Curie, 1967
    Wilcze echa, 1968
    Tabliczka marzenia, 1968
    Ostatni po Bogu, 1968
    Molo, 1968
    Człowiek z M-3, 1968
    Lalka, 1968
    Samotność we dwoje, 1968
    Dancing w kwaterze Hitlera, 1968
    Przygody pana Michała, 1969
    Sól ziemi czarnej, 1969
    Struktura kryształu, 1969
    Czerwone i złote, 1969
    Sąsiedzi, 1969
    Tylko umarły odpowie, 1969
    Zbrodniarz, który ukradł zbrodnię, 1969
    Życie rodzinne, 1970
    Romantyczni, 1970
    Rejs, 1970
    Przystań, 1970
    Pierścień księżnej Anny, 1970
    Martwa fala, 1970
    Lokis. Rękopis profesora Wittembacha, 1970
    Góry o zmierzchu, 1970
    Bolesław Śmiały, 1971
    Brylanty pani Zuzy, 1971
    Die Rolle, 1971
    Gwiazda wytrwałości, 1971
    Perła w koronie, 1971
    Hipoteza, 1972
    Iluminacja, 1972
    Opętanie, 1972
    Szklana kula, 1972
    Zazdrość i medycyna, 1973
    Hubal, 1973
    Drzwi w murze, 1973
    Wielka miłość Balzaka, 1973
    Ziemia obiecana, 1974
    Morderstwo w Catamount, 1974
    Linia, 1974
    Bilans kwartalny, 1974
    Znikąd donikąd, 1975
    Trzecia granica, 1975
    Miłosierdzie płatne z góry, 1975
    Jarosław Dąbrowski, 1975
    Barwy ochronne, 1976
    Smuga cienia, 1976
    Trędowata, 1976
    Ptaki, ptakom..., 1976
    Z punktu widzenia nocnego portiera, 1977
    Dom kobiet, 1977
    Lekcja anatomii, 1977
    Rodzina Połanieckich, 1978
    Spirala, 1978
    Drogi pośród nocy, 1979
    Ród Gąsieniców, 1979
    Paciorki jednego różańca, 1979
    Krzesany, 1979
    David, 1979
    Król i ptak (Le Roi et l’Oiseau), 1980
    Pomnik, 1980
    Kontrakt, 1980
    Constans, 1980
    Pokuszenie, 1981
    Przypadek, 1981
    Z dalekiego kraju, 1981
    Niedostępna, 1982
    Imperatyw, 1982
    Na straży swej stać będę, 1983
    Marynia, 1983
    Credo..., 1983
    Sinobrody, 1983
    Rok spokojnego słońca, 1984
    Kronika wypadków miłosnych, 1985
    Paradygmat, czyli potęga zła, 1985
    Wkrótce nadejdą bracia, 1985
    Wygasłe czasy, 1987
    Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest..., 1988
    Stan posiadania, 1989
    Korczak, 1990
    Le retour, 1990
    Napoleon, 1990
    Życie za życie. Maksymilian Kolbe, 1990
    Długa rozmowa z ptakiem, 1990
    Dracula, 1992
    Mucha, 1992
    Dotknięcie ręki, 1992
    König der letzten Tage, 1993
    Śmierć i dziewczyna, 1994
    Faustyna, 1994
    Śmierć jak kromka chleba, 1994
    Legenda Tatr, 1994
    Maja Komorowska, 1994
    Duch z szoferem, 1995
    Dar serca, 1995
    Cwał, 1995
    Portret damy, 1996
    Sześć pieśni z Wyspiańskim, 1996
    Opowieści weekendowe: Niepisane prawa, 1996
    Opowieści weekendowe: Słaba wiara, 1996
    Opowieści weekendowe: Damski interes, 1996
    Opowieści weekendowe: Urok wszeteczny, 1996
    Opowieści weekendowe: Dusza śpiewa, 1997
    Opowieści weekendowe: Ostatni krąg, 1997
    Opowieści weekendowe: Linia opóźniająca, 1997
    Śląsk Kazimierza Kutza, 1997
    Brat naszego Boga, 1997
    Tydzień z życia mężczyzny, 1999
    Dziewiąte wrota, 1999
    Skowronek, 1999
    Pan Tadeusz, 1999
    Jest taki teatr, 1999
    Opowieści weekendowe: Skarby ukryte, 2000
    Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową, 2000
    Salwa, 2000
    Kreacje, 2000
    Pamiętam, 2000
    Pianista (The Pianist), 2002
    Zemsta, 2002
    Suplement, 2002
    Golgota jasnogórska Dudy-Gracza, 2002
    Philosopher’s paradise, 2004
    Persona non grata, 2005
    Królowie nocy, 2007
    Kraków Jana Pawła II, 2005
    Czarne słońce, 2007
    Serce na dłoni, 2008
    Poste restante, 2008
    Głosy wewnętrzne, 2008
    Rewizyta, 2009
    Profesor od serca. Zbigniew Religa, 2010
    Dies luctus, 2011
    Obce ciało, 2014

/ Kadr z filmu Hubal z muzyką Wojciecha Kilara

/ Kadr z filmu „Wilcze echa” z muzyką Wojciecha Kilara

Postanowieniem prezydenta Lecha Kaczyńskiego z 19 listopada 2008: „Za wybitne osiągnięcia w twórczości artystycznej, za propagowanie polskiej kultury w kraju i za granicą” został uhonorowany Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski, którym został udekorowany tego samego dnia w Katowicach w ramach obchodów 90. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości.

/ Gwiazda w łódzkiej Alei Gwiazd.  Foto: HuBar - Praca własna, CC BY-SA 2.5.

Opracował A. Łukawski