.jpg)
- Kategoria: Barwy Kresów
- Anna Małgorzata Budzińska
- Odsłony: 1886
Kresowe rzeki – żywioł i melancholia cz.I
/ Andrzej nad Świną
Lubię obserwować przyrodę. Często fotografuję to co mnie zachwyci. Niestety przyrody kresowej nie dane mi było jeszcze doświadczyć. Nic to, wszystko jeszcze przede mną.
Na razie skoncentruję się na opisach i fotografiach innych miłośników przyrody i Kresów- na przykład mojego kolegi Andrzeja, który przemierzył całe Kresy fotografując je.
Zafascynowały mnie rzeki Kresów Wschodnich- zarówno te małe, wijące się i znikające w buszu lasów, czy bagien, jak i te wielkie, szerokie, niełatwe do ogarnięcia zmysłami.
/ Czeremosz
/ Dniestr i Seret-u zbiegu
Wyostrzmy więc sobie zmysły i zanurzmy się w fale rzek kresowych, na razie w wyobraźni, a kiedyś- kto wie!…- oby nam się udało.
Te wschodnie rzeki mają w sobie to coś, co przyciąga uwagę, co każe o nich pisać, malować je i fotografować. Uwieczniane one były w dziełach wielkich naszych twórców, a także przez tych mniej znanych, a także wartościowych i wartych poznania artystów pióra, pędzla i obiektywu.
Zacznę od południa Kresów – dawne województwo Stanisławowskie, Tarnopolskie, Lwowskie- dzisiaj Ukraina. U dołu mapy jest górzysta kraina i płyną tam dwie urokliwe rzeki.
/ Mmapa
Prut i Czeremosz- to górskie rzeki i przepiękne okolice, do których mam szczególny sentyment, bo przypominają mi okolice Zawoi i rzekę Skawicę, gdzie nieraz spędzałam wakacje u wspaniałych górali- u pani Marysi i u pana Michała.
/ Zawoi z panią Marysią
/ Skawica w Zawoi
/ Prut
Czy znacie Państwo tę piosenkę: „Czerwony pas, za pasem broń” ? Za moich czasów śpiewaliśmy ją nieraz wędrując po polskich górach, lub wieczorem przy ognisku. Szczerze mówiąc znałam tylko dwie pierwsze zwrotki, no i ten porywający refren!
„Czerwony Pas” pochodzi z najbardziej znanego dzieła Korzeniowskiego, jakim byli „Karpaccy Górale” . Józef Korzeniowski (1797-1863) został zapomniany dla polskiej literatury gdzieś na początku XX wieku choć był pionierem i ważnym przedstawicielem polskiego Romantyzmu. Natomiast muzykę napisał Karol Kurpiński zapewne wzorując się na ludowych pieśniach i tańcach huculskich.
Refren pieśni, powstały później, nie pochodzi jednak od Korzeniowskiego. Został najprawdopodobniej napisany przez nieznanego autora i zaczerpnięty do utworu z twórczości ludowej. Tytuł piosenki i nazwa tańca to „Kołomyjka”. Urodziła się ona na tych terenach i wzięła nazwę od Kołomyi- miasta tego regionu.
Kołomyja to brama do Karpat Wschodnich i Huculszczyzny, stolicy Pokucia. Jest ona dziś 67-tysięcznym ukraińskim miastem rejonowym leżącym nad Prutem w obwodzie Iwano-Frankiwskim (pol. woj. stanisławowskie) . Kołomyja była zawsze miastem tętniącym wyjątkowym rytmem życia. Barwę nadawała jej różnorodność narodowościowa mieszkańców i przybyszów na słynne jarmarki, które według Stanisława Vincenza „były żywymi pokazami dla muzeum etnograficznego, bo każda z przybywających na targ wsi prezentowała nie tylko różne typy ludzkie, różne stroje, różne zaprzęgi, ale nawet niejednokrotnie różniące się od siebie narzecza pokuckie”.
/ Stara Hucułka z fajką
/ Rodzina huculska
Wróćmy jeszcze do „wesołej kołomyjki” z piosenki. To charakterystyczny dla kultury huculskiej dynamiczny taniec z wesołymi przyśpiewkami. Szwajcarski socjolog Hans Zbinden tak charakteryzował kołomyjkę: „Taniec nakręca wirująca melodia, która raz wznosi się, to znów opada. Ma on w sobie coś niesłychanie porywającego, fascynującego, jakby jakąś magiczną siłę (…). Wyśpiewywane na przemian w duecie zwrotki stają się coraz żywsze i ciągną się bez końca. Nie milkną ani na chwilę. Dzwonią cymbały, burczy kobza, dźwięczy fujarka, zawodzą skrzypce, a to wszystko odbywa się w zapierającym dech tempie. (…) Nad rozpalonymi czołami goreją chustki. W matowym świetle błyszczą naszyjniki ze szklanych paciorków, a muzyka brzmi ogłuszająco, staje się coraz bardziej dzika, jakby sama siłą rozpędu wprawiała w bachiczne upojenie.
/ Axentowicz- zabawa
Nieraz rzeczywiście słuchałam szumu naszych rzek i mogło się wydawać, że to cudowna muzyka- taka jaką przygrywał Prut i Czeremosz. No, a kąpiel w ich zimnych nurtach płynących żwawo między kamieniami to wielka radość, ale i odwaga.
/ W pianach Skawicy i Prutu
Piękno Prutu i Czeremoszu przedstawiał na obrazach Leon Wyczółkowski, a także inni malarze.
/ Prut k/ Jaremcza -Leon Wyczółkowski
Inne spojrzenie na Czeremosz ma Wacław Żaboklicki- zafascynowały go kolory odmętów Czeremoszu:
/ Czeremosz- Wacław Żaboklicki
/ Czeremosz na starej fotografi
Nad Prutem leży miasto Jaremcze.
W okresie przedwojennym (w granicach Polski) Jaremcze było jednym z najpopularniejszych i najlepiej zagospodarowanych kurortów zimowych (dwa hotele, pensjonaty, wille), nie ustępując popularnym w tym okresie Zakopanemu i Krynicy. Przylgnęła wówczas do miasta nazwa Perły Karpat.
/ Prut Jaremcze- L.Wyczółkowski
Nad przepływającą rzeką Prut wznosi się most kolejowy o wysokości 28 m. Pierwotny most kamienny z lat 1894-96, zniszczony podczas I wojny światowej, został zaprojektowany przez polskiego inżyniera budownictwa Stanisława Kosińskiego i posiadał największą w ówczesnej Europie rozpiętość głównego łuku – 65 metrów. Z tego też względu okrzyknięto go mianem najszczytniejszego dzieła architektoniki drogowej na ziemiach polskich. Most zaprojektowany przez Kosińskiego był wzorem dla budowniczych alpejskich tras kolejowych.
/ Prut-most kolejowy
Kolejna rzeka kresowa na naszej mapie to Dniestr i jego dopływy.
/ Dniestr-mapa
Dniestr przepływa przez dawne województwa Stanisławowskie, Tarnopolskie i Lwowskie.
To potężna rzeka i ma wiele dopływów.
Nasz wieszcz Adam Mickiewicz wspomina o blasku Dniestru w wierszu „Stepy akermańskie”:
/ Dniestr Zaleszczyki
Leżące nad Dniestrem Zaleszczyki słynęły ze wspaniałych plaż nad rzeką. Ciepły klimat pozwalał tam nawet na uprawę winorośli.
Uroki Dniestru opisywał też młody Arkady Fiedler w swojej debiutanckiej książce pt. ”Przez wiry i porohy Dniestru”.
/ Dniestr w książce Fiedlera
Jest to reportaż z wycieczki- spływu rzeką Dniestr w roku 1924. Autor ciekawie opisał przygody młodych wioślarzy oraz podał mnóstwo ciekawostek i anegdot o leżących nad Dniestrem wioskach, miasteczkach i ich mieszkańcach.
O jednej z tych miejscowości – o Koropcu pisze także Michał Sobków we wspomnieniach pt. „Koropiec nad Dniestrem” , natomiast o dalszych losach tego autora pisałam w artykule:
/ Dniestr w książce Sobkowa
Elżbieta Dąbrowicz z Białegostoku ciekawie ujmuje rolę rzek w ludzkiej wyobraźni , a posiłkuje się również przykładem Dniestru opisanego przez Niemcewicza:
Rzeka od wieków symbolizująca upływ czasu umożliwia wyobraźniowe podróże w czasie. Kajetan Jaksa Marcinkowski w poemacie Rzeki polskie, opublikowanym w 1826 pisał:
„Tak Polak, gdy pogląda na swe pyszne rzeki
na skrzydłach wyobraźni przelatuje wieki.
Księgę dziejów ojczystych sercu przypomina”
Dlatego, że są „starsze” od wszelkich ludzkich wytworów, rzekom przypisuje się pamięć ponadludzką i przedludzką. Skojarzenie z pamięcią pojawia się również w związku z ich szczególną zdolnością archiwizacyjną. W wierszu Do Józefa Szymanowskiego. Opis podróży na Podole 1782 r. Niemcewicza motyw krwawej rzeki zostaje skontaminowany z jej ujęciem jako składu pamiątek:
Dzięki temu, że zbroje zostały na jej dnie przechowane, a następnie wyrzucone na brzeg, podróżny zaznaje bliskiego kontaktu z odległą przeszłością.
/ Dniestr-zakole- Zaleszczyki
Ciekawy pomysł takiej interpretacji, ale i przerażający. Ja jednak wolę łagodniejsze spojrzenie na rzeki kresowe , na całą przyrodę, zaś historię wolę poznawać w inny sposób niż wyobrażać sobie szczątki ludzkie w rzece. Kontakt z przeszłością może być milszy i na wiele sposobów.
Spójrzmy jeszcze na rzeki tego regionu na starych zdjęciach i obrazach.
/ Seret-Tarnopol
/ Strypa-Buczacz
/ Strypa-Buczacz- Napoleon Orda
/ Nad Dniestrem Józef Brandt
/ Dniestr 1900r. huculscy flisacy
/ Dniestr w nocy Józef Chełmoński
/ Stryj-Korczyn
Kończę pierwszą część rzek kresowych i już zbieram materiały na kolejny region, na kolejne rzeki, bo porywa mnie ta praca i ciekawi.
Pisząc artykuł korzystałam z materiałów:
https://czuwajblog.com/2012/09/06/pawla-piosenki-2-tam-szum-prutu-czeremoszu-huculom-przygrywa/
https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/7601/1/E_Dabrowicz_Rzeki_historyczne.pdf
https://tyflomapy.pl/K2__Kresy_Wschodnie_-_czesc_srodkowa.html
https://polska-org.pl/8021134,Rzeki_na_Kresach_Wschodnich.html
Zdjęcia z internetu i z zasobów własnych
