- Kategoria: Barwy Kresów
- Anna Małgorzata Budzińska
- Odsłony: 1568
- Drukuj
KRESOWE DROGI- ALFRED JAHN-z Kleparowa do Wrocławia
1 Alfred Jahn
Do mojego cyklu „Kresowe drogi” idealnie pasują losy naszego geografa, podróżnika, glacjologa, badacza, uczonego-profesora Alfreda Jahna. On sam opisał swoje wspomnienia w książce pt. „Z Kleparowa w daleki świat”.
Gdzież jest ten Kleparów? A gdzie w daleki świat pojechał Alfred Jahn? To pasjonujące zagłębić się w jego życiorys.
Alfred Jahn urodził się 22 kwietnia 1915 roku nie we Lwowie- jak podają niektóre źródła – a w Kleparowie- we wsi pod Lwowem. Dopiero później rozporządzeniem z 11 kwietnia 1930 gmina wiejska Kleparów została włączona do miasta, a zmiany wprowadzono w życie z dniem 1 kwietnia 1931 i teraz Kleparów jest dzielnicą Lwowa.
/ 2- Alfred Jahn i jego wspomnienia w książce
/ 3-Kleparów na starej pocztówce, w tle Kortumowa Góra
Ciekawostką tego miejsca, z tamtych czasów jest fabryka polskich wódek Zygfryda Krebsa.
4-Reklama wytwórni wódek Kleparów
Miejscowość ta była wielonarodowa. Przeważali w Kleparowie Polacy, ale było też wielu Żydów, Rusinów, a także 15 Niemców.
Alfred Jahn pochodził z niezamożnej rodziny. Jego ojciec, Fryderyk, Austriak z pochodzenia, z zawodu był szewcem. Matka profesora, Helena Jaworska, pochodziła z rodziny chłopskiej spod Kolbuszowej. Alfred Jahn był najmłodszym z czwórki rodzeństwa. Miał siostrę Janinę ur. w 1908 r. (nauczycielka) oraz braci – Celestyna (prawnika) i Bronisława (szewc, zmarły na zesłaniu).
Przyszły profesor rozpoczął naukę w 7-klasowej szkole przy ul. Weteranów we Lwowie. Po czterech latach przeszedł do lwowskiego V. Gimnazjum im. S. Żółkiewskiego. Był prymusem.
Po ukończeniu gimnazjum przyszła kolej na studia geograficzne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Był wyróżniającym się studentem. Prócz geografii uczęszczał na zajęcia z geologii i biologii. Już jako student rozpoczął pracę naukową. Opiekował się nim prof. August Zierhoffer. W czasie studiów i późniejszej pracy naukowej na macierzystej uczelni zetknął się z wybitnymi geografami – prof. Eugeniuszem Romerem, prof. Henrykiem Arctowskim, prof. Julianem Czyżewskim. Zwieńczeniem studiów była praca magisterska z geomorfologii na temat północnej krawędzi Podola.
W 1937 r. młody geograf wziął udział w słynnej wyprawie badawczej na Grenlandię, którą zorganizował prof. Aleksander Kosiba. Zaraz po studiach podjął pracę w macierzystej uczelni jako asystent w Instytucie Geograficznym. Tuż przed wojną obronił pracę doktorską poświęconą zjawiskom peryglacjalnym na przedpolu lodowców w zachodniej Grenlandii.
5-Alfred Jahn-zdobywca Grenlandii
W 1940 r. ożenił się z Marią Szaynowską, również absolwentką lwowskiej geografii.
Wojnę spędził we Lwowie, gdzie podczas okupacji niemieckiej, tak jak wielu innych uczonych lwowskich, pracował jako karmiciel wszy w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami prof. Rudolfa Weigla. Dzięki tej pracy przez dwa lata utrzymywała się cała rodzina.
Oto jak opisuje ten okres sam Jahn w swojej książce:
„(…) W czasie okupacji niemieckiej moje losy potoczyły się w warunkach, które nie miały nic wspólnego z dotychczasową moją pracą.
Wtedy właśnie uruchomiono we Lwowie wielkie zakłady produkcji szczepionki przeciwko tyfusowi plamistemu. Niemcom udało się nawiązać współpracę z jej wynalazcą, znakomitym polskim biologiem prof. Rudolfem Weiglem. Próbowano mu wyjaśnić, że jest Niemcem, jak mojemu ojcu. Weigl pochodził z rodziny niemieckiej, tak jak wielu mieszkańców dawnej Galicji. Czuł się Polakiem i dał tego przekonujące dowody, gdy nie ugiął się pod naciskiem gestapo. Niemcom bardzo zależało na jego osobie, zgadzali się na wszystkie jego warunki, gdyż tyfus mógł być poważnym zagrożeniem dla walczących na Wschodzie wojsk niemieckich. Wehrmacht zorganizował więc we Lwowie laboratoria i zakłady produkcyjne, na których czele stali oficerowie niemieccy. Weigl, wraz ze swoimi asystentami, był naukowym doradcą i organizatorem badań. Były zapewne dwie przyczyny, że ten uczciwy Polak zdecydował się na swego rodzaju współpracę z okupantem. Miał zresztą — o ile mi wiadomo — zgodę polskich władz podziemia. Zakład dawał zajęcie i ochraniał przed represjami i deportacją kilka tysięcy polskiej inteligencji. Produkowano ogromne ilości szczepionki przeciwtyfusowej dla armii niemieckiej, lecz część produkcji przenikała potajemnie na potrzeby polskiej ludności cywilnej, której również zagrażał tyfus.
Zgłosiłem się więc do sekretariatu Weigla i natychmiast zostałem przyjęty jako karmiciel wszy niezakażonych. To był pierwszy oddział tego zakładu, gdzie pracowały setki ludzi. Wszy były umieszczone w drewnianych klateczkach, w których jedną ze ścian stanowiła gęsta siatka z włókien. Klateczkę przykładało się do skóry, a umieszczone w niej wszy mogły łatwo dostać się do krwi. (…)”
6 - Jahn z kolegami we Lwowie w 1942 roku, w Instytucie Weiglowskim (siedzi pierwszy z lewej)
W tym czasie Alfred Jahn zbierał też w okolicach Lwowa materiały do prac naukowych.
Po ponownym zajęciu Lwowa przez wojska radzieckie (1944) i po odmowie zatrudnienia na uniwersytecie, znalazł pracę w Urzędzie Geologicznym miasta Lwowa. W maju 1945 roku Alferd Jahn podzielił los wielu Polaków, którzy zmuszeni zostali opuścić na zawsze ojcowiznę i wyjechać na zachód. Opuszczał Lwów z ogromnym żalem.
Na krótko osiadł w Lublinie, gdzie związał się z Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej. W 1949 r., po habilitacji w Poznaniu, przeniósł się do Wrocławia i rozpoczął pracę na Uniwersytecie Wrocławskim. Początki pobytu nie były jednak łatwe. Po latach wspominał: „Od początku dano mi wyraźnie poznać, iż nie jestem ‚pionierem’. Moi koledzy mieli po części rację, przyjeżdżałem na gotowe, gdy oni cegła po cegle łatali dziury w budynkach uniwersyteckich, książka po książce, sprowadzane gdzieś tam z ukrycia w klasztorach Śląska, gromadzili zbiory biblioteczne.”
Z czasem jednak jego pozycja rosła, a i u kolegów znalazł przyjaźń i zrozumienie.
7-Jahn i Kulczyński
Alfred Jahn od 1950 roku był na Uniwersytecie Wrocławskim kierownikiem Zakładu Geografii Fizycznej i Geomorfologii. W latach 1952 – 1954 był prodziekanem Wydziału Nauk Przyrodniczych. W 1958 roku uzyskał tytuł profesora zwyczajnego.
8-Profesor –lata 60
Od tegoż roku do 1962 roku pełnił funkcję prorektora, a następnie rektora Uniwersytetu Wrocławskiego im. Bolesława Bieruta. W tym czasie, w latach 1960 – 1968 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Geografii. Był też członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk.
9,10-Portret rektora Jahna w galerii uniwersyteckiej
Prof. Jahn wiele podróżował. Wykładał i prowadził badania na niemal wszystkich kontynentach. Szczególnie interesowały go kraje polarne. Im poświęcił wiele publikacji, w tym książkowych. Do najbardziej znaczących jego prac należą: Zagadnienia strefy peryglacjalnej (1970), Lód i zlodowacenia (1971), Główne cechy i wiek rzeźby Sudetów (1980).
W ciągu swego długiego i pracowitego życia opublikował ok. 380 prac naukowych. Badania i wykłady prowadził w wielu krajach świata.
Również ziemia Jeleniogórska była jednym z głównych obszarów badań prowadzonych przez prof. Jahna. Szczególną uwagę poświęcał badaniom rozwoju stoków, w tym skałek granitowych w Karkonoszach. Na początku lat 60. profesor zbadał i opisał profil geologiczny odsłaniający się w dawnej cegielni w Jeleniej Górze.
W czasie wystąpień studenckich w 1968 roku, stanął po stronie studentów, czym zyskał sobie ich wielki szacunek. Alfred Jahn jako ówczesny rektor uczelni odpowiadał za organizację i legalizację strajku na Uniwersytecie Wrocławskim. Nie dopuścił on do wejścia oddziałów ZOMO na teren uczelni. Koszty marca były ogromne - wyroki więzienia, fala emigracji, wzajemna niechęć robotników i inteligencji, upadek szkół wyższych, głęboki cień antysemityzmu. Profesor Jahn odmówił relegowania studentów i pracowników naukowych określonych przez ówczesne władze „syjonistami”, powstrzymał wyjście studentów na ulice i ewentualne zamieszki. Zapłacił za to utratą zaufania ówczesnych władz i swego rodzaju izolacją. Mimo to wytrwał na stanowisku rektora do końca drugiej kadencji. Prof. Jahn przestał być rektorem, bo "nie gwarantował realizacji wzrastających zadań dydaktyczno-wychowawczych Uniwersytetu". Wyrzucono go też ze stanowiska dyrektora Instytutu Geograficznego. To bolało, nie był politykiem, był geografem, a Instytut uważał za swoje dzieło.
11-demonstracje studenckie 68r.
Ale ludzie, którzy przeżyli Marzec '68, dwanaście lat później weszli do zajezdni przy Grabiszyńskiej. A popiersie prof. Jahna stoi dziś w ratuszowej Galerii Sławnych Wrocławian. Bo gdy nadeszła ta szczególna godzina, kiedy trzeba było dokonać wyboru, okazał się przyzwoitym człowiekiem. W pamiętniku napisał, że "można długo udawać, zwodzić w imię dobra publicznego, lecz przyjdzie wreszcie ta szczególna godzina, kiedy trzeba dokonać wyboru". I on to zrobił. Uznał, że jego miejsce jest po stronie studentów.
W latach 1971 – 1975 profesor był prezesem Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Wychował również kilka pokoleń polskich geografów, geomorfologów i polarników.
Na Spitsbergenie szczyt górujący nad doliną Bratteggdalen nosi nazwę Jahnfjellet, a przełęcz – Jahnskardet. Polarnicy żartobliwie nazywają je „Gaciami Jahna” – widoczne są z okien wrocławskiej stacji polarnej, którą prof. Alfred Jahn założył w 1957 r., a która dziś jest znaczącą placówką w międzynarodowych badaniach Arktyki.
W czasach komunizmu inicjował i organizował polskie wyprawy polarne, wytyczał im kierunki badawcze. Był inicjatorem i pierwszym prezesem Polskiego Klubu Polarnego. Pełnił funkcje kierownicze w Międzynarodowej Unii Geograficznej.
Jako Lwowianin nigdy nie zapomniał o swoim mieście. To on był inicjatorem udostępnienia mieszkańcom Dolnego Śląska (w dużej mierze przesiedleńcom z Kresów Południowo – Wschodnich), Panoramy Racławickiej, która po wojnie trafiła do Wrocławia. Zabiegał o udostępnienie Panoramy Racławickiej odwiedzającym, bo wcześniej nie było to możliwe z przyczyn politycznych Od 1980 roku stał na czele Społecznego Komitetu Odnowy Panoramy Racławickiej. Pawilon z tym wielkim dziełem udostępniono w 1985 roku.
12-Panorama Racławicka
Tuż przy wejściu do rotundy Panoramy Racławickiej znajduje się tablica upamiętniająca Profesora i jego zasługi dla udostępnienia zwiedzającym Panoramy Racławickiej. Profesor znał Panoramę jeszcze sprzed wojny, bo całą młodość spędził we Lwowie. Włożył wiec wiele wysiłku, starań i serca w odtworzenie tego dzieła we Wrocławiu, gdzie tak jak i on zamieszkało po wojnie wielu Lwowiaków.
13-Tablica przy Panoramie
Za swoją działalność naukową i społeczną był wielokrotnie odznaczany, nagradzany i wyróżniany. Kilka uniwersytetów – w tym Wrocławski – nadało mu tytuł doktora honoris causa, zaś władze miejskie w 1993 r. przyznały mu – jako pierwszemu uczonemu związanemu z UWr – tytuł Honorowego Obywatela Wrocławia (Civitate Wratislaviensi Donatus).
14-Alfred Jahn
Prof. Alfred Jahn zmarł 1 kwietnia 1999 r., na trzy tygodnie przed swoimi 84. urodzinami. Został pochowany na cmentarzu św. Wawrzyńca przy ul. Bujwida we Wrocławiu.
15-Grób A.Jahna
Podczas akademickiego pożegnania zmarłego prof. Jahna, tak go wspominał prof. Roman Duda, ówczesny rektor UWr:
„Kochał Lwów miłością bezgraniczną. (…) opuszczenie Lwowa było dlań tragedią i choć od 1949 r. zapuścił korzenie we Wrocławiu i Wrocławiowi oddał wszystkie swoje siły i cały swój talent, serce miał rozdarte i za Lwowem zawsze tęsknił. Profesor Alfred Jahn łączył w sobie harmonijnie talent wybitnego badacza, urok wielkiego nauczyciela, zdolności organizacyjne i pasję działania. (…) Dzieląc miłość do Lwowa z przywiązaniem do Wrocławia, wiele sił poświęcił swojemu Uniwersytetowi Wrocławskiemu”
Prof. Alfred Jahn od października 2006 r. patronuje jednej z wrocławskich ulic na Osiedlu Malowniczym na Marszowicach.
Rodzimy Instytut prof. Jahna był inicjatorem ustawienia w Galerii Wielkich Wrocławian w Ratuszu popiersia Profesora.
16,17-Popiersie Alfreda Jahna w ratuszowej galerii
Profesor aktywnie działał też na rzecz ratowania Cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie.
Do końca swoich dni pamiętał o swojej ojcowiźnie, był przykładem wielkiego i szanowanego naukowca, Wrocławiaka, ale też wspaniałego Kresowiaka.
Przy opracowaniu korzystałam ze stron:
http://jbc.jelenia-gora.pl/Content/3681/jahn.html
https://uni.wroc.pl/alfred-jahn-rektor-nieugiety/
http://www.lwow.com.pl/weigl/jahn/kleparow.html