List do IPN

Przemyśl, 2019-01-30

dr hab. Andrzej Zapałowski

Pan

dr Jarosław Szarek

Prezes Instytutu Pamięci Narodowej

Szanowny Panie Prezesie,

od kilku lat lokalna społeczność i gmina Bircza czynią starania o ostateczne uregulowanie treści napisu na tablicy istniejącego pomnika „obrońców Birczy przed UPA”. Nikt nie kwestionuje konieczności zmiany jego pierwotnej treści. Istotą obecnego sporu co do ostatecznego brzmienia są dwie kwestie. Pierwsza to oddanie prawdy historycznej, co jest misją Instytutu Pamięci Narodowej, a druga to zgodność treści napisu z ustawą z dnia 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki.

Istotą i przesłaniem w/w ustawy, a zwłaszcza w art. 5a są słowa „symbolizowania” i „upamiętniania” osób, organizacji, wydarzeń lub dat symbolizujących komunizm lub inny ustrój totalitarny, ani propagowanie takiegoż ustroju. W treści napisu proponowanego przez Gminę Bircza pojawiają się słowa, które budzą spór, a mianowicie „żołnierzy Wojska Polskiego” i „milicjantów”, które oddają prawdę historyczną w przestrzeni publicznej, o którą także ja walczyłem w latach 80-tych w odniesieniu do innych przekłamań.  

Słowa „żołnierze Wojska Polskiego” i „milicjanci” umieszczone na tablicy w żadnym wypadku nie spełniają przesłanek do zastosowania art. 5a wspomnianej ustawy, gdyż nie propagują osób, organizacji, wydarzeń lub dat symbolizujących ustrój totalitarny ani też go nie promują, a jedynie oddają prawdę o przynależności osób walczących do danej formacji. Żołnierze Wojska Polskiego i milicjanci w Birczy walczyli, aby zachować życie ludności cywilnej i przynależności Birczy do Polski. Tak więc napis na pomniku będzie propagował zasadniczo osoby z danych formacji, którzy oddały swoje życie za Polskę i jej obywateli.  Właśnie walka o wspomniane wartości ma oddawać treść tablicy, tym bardziej, że na terenach opanowanych przez UPA zasadniczą motywacją wstępowania do milicji była ochrona miejscowej ludności, czego przykładem jest tragiczna śmierć milicjantów w niedalekiej od Birczy Wojtkowej, gdzie banderowcy wymordowali cały posterunek milicji i w konsekwencji tego ludność polska musiała opuścić ten teren.

Wydaje się, że bardzo dobrze rozumie to Prezydent RP Andrzej Duda, który skierował do żołnierzy I Armii Wojska Polskiego w dniu 21 kwietnia 2018 roku list, w którym napisał „Przesyłam serdeczne pozdrowienia wszystkim zgromadzonym w tym szczególnym miejscu, skąd 73 lata temu żołnierze polscy wyruszali do ostatecznego boju. Przechowując w pamięci żywe wspomnienie ubiegłorocznych uroczystości, w których miałem zaszczyt uczestniczyć, łączę się dzisiaj z Państwem, oddając cześć naszym rodakom poległym za Ojczyznę. Jako Prezydent chcę dzisiaj zapewnić, że suwerenna Rzeczpospolita pamięta o wszystkich swoich synach, którzy oddanym patriotycznym sercem i męstwem żołnierskim służyli i służą Polsce[1]”

Nie chciałbym, aby w Polsce powstał podział na dobrych żołnierzy I i II Armii Wojska Polskiego, którzy walczyli z Niemcami i złych, którzy walczyli z UPA. Mam nadzieję, że Instytut Pamięci Narodowej zastosuje kazus związany z powstaniem pomnika żołnierzy II Armii Wojska Polskiego w Poznaniu, gdzie w opinii IPN czytamy: „Uczestnictwo w działaniach zbrojnych przeciw Niemcom było zgodne z oczekiwaniami większości zwykłych żołnierzy [2. Armii WP]. Natomiast jako zwyczajni żołnierze nie mieli oni wpływu ani na oblicze polityczne tych jednostek, ani na kształt prowadzonej przez aparat polityczno-wychowawczy indoktrynacji, a w końcu na sposób wykorzystania ich walk z Niemcami w propagandzie komunistów i w polityce międzynarodowej Związku Sowieckiego. W związku z powyższym, gdyby samorządom zależało na upamiętnieniu w nazwach ulic żołnierzy tych jednostek, możliwa jest [za pomocą nowej uchwały] zmiana nazwy na następujące warianty: ul. Żołnierzy 2. Armii Wojska Polskiego, ul. Żołnierzy 2. AWP, ul. Żołnierzy II Armii Wojska Polskiego, ul. Żołnierzy II AWP”[2].

Mam nadzieję, iż kierowany przez Pana Instytut Pamięci Narodowej w godny sposób w formie napisu na tablicy pomnika odda cześć i prawdę historyczną obrońcom Birczy przed UPA.

                                                                                                                                             Andrzej Zapałowski

  Do wiadomości:

Kancelaria Prezydenta RP

Wojewoda Podkarpacki

Organizacje Kresowe i Kombatanckie

Rada Gminy Bircza

prasa

 [1] http://www.prezydent.pl/aktualnosci/wypowiedzi-prezydenta-rp/inne/art,652,list-prezydenta-rp-do-uczestnikow-obchodow-73-rocznicy-forsowania-odry-przez-1-armie-wojska-polskiego.html)

[2] http://poznan.wyborcza.pl/poznan/7,36001,22303741,ustawa-dekomunizacyjna-zolnierze-slowo-ktore-uratuje-pomnik.html