Uroczyste obchody operacji „Ostra Brama” na wileńskiej Rossie

11 lipca na wileńskim cmentarzu Rossa odbyły uroczystości poświęcone 78 rocznicy operacji „Ostra Brama”. Obchody zorganizowane przez Związek Polaków na Litwie zgromadziły setki mieszkańców Wileńszczyzny i gości z Polski. Prezes Związku Polaków na Litwie Waldemar Tomaszewski przytoczył słowa Cypriana Kamila Norwida: Ojczyzna to ziemia i groby. Narody tracąc pamięć, tracą życie. Modlący się w intencji poległych ks. Józef Aszkiełowicz dodał: nasza ludzka pielgrzymka jest oparta na dwóch nogach prawa – to nasza wiara rzymskokatolicka, lewa – to nasza kultura, język, obyczaje i tradycja polska. Tymi dwiema nogami idziemy ku wiecznej ojczyźnie. Kto pozbawia się swojej kultury, swojego języka staje się duchowym inwalidą.

Operacja „Ostra Brama” rozpoczęła się w nocy z 6 na 7 lipca 1944 roku. Była częścią planu „Burza”. Zakładała wyzwolenie Wilna spod okupacji niemieckiej jeszcze przed wkroczeniem Sowietów. Chciano zamanifestować przed Armię Czerwoną – i przed Aliantami – polskość tych ziem. Ze względu na szybkie postępy wojsk radzieckich dowódca połączonych okręgów Armii Krajowej wileńskiego i nowogródzkiego ppłk. Aleksander Krzyżanowski „Wilk” zdecydował o przyśpieszeniu akcji o dobę. Niestety nie wszystkie polskie oddziały partyzanckie zdołały dotrzeć na czas w miejsce koncentracji. Tymczasem cofający się z frontu wschodniego Niemcy umacniali miasto. Broniło go kilkanaście tysięcy żołnierzy, artyleria oraz lotnictwo operujące z Porubanka.

Pomimo wielkiej przewagi wroga Polacy wyzwolili część miasta. Ostatecznie dopiero po włączeniu się do walki Armii Czerwonej Wilno zostało zdobyte. 13 lipca biało-czerwona flaga zawisła na Górze Giedymina. Wywiesili ją Jerzy Jensz „Krepdeszyn” i Artur Rychter „Zan” (harcerze Czarnej Trzynastki Wileńskiej – w okresie walk o Wilno w 3 Brygadzie „Szczerbca” AK). Kilka godzin później Sowieci zamienili ją na czerwony sztandar. Tego samego dnia doszło również do bitwy pod Krawczunami, gdzie oddziały Armii Krajowej starły się z wycofującymi się z Wilna Niemcami (w liczbie około 3 tysięcy) i znaczną ich część wyeliminowały z dalszej walki.

Niestety w kolejnych dniach Sowieci aresztowali Aleksandra Krzyżanowskiego, podobny los spotkał oficerów zaproszonych na spotkanie w Boguszach. Polskie jednostki, które wycofały się do Puszczy Rudnickiej zostały otoczone przez wojska radzieckie i rozbrojone. Wielu partyzantom udało się zbiec, ale kilka tysięcy osadzono na zamku w Miednikach Królewskich. Zaproponowano im wstąpienie do Berlinga. Zdecydowana większość odmówiła. Trafili do Kaługi, gdzie przez kilka lat pracowali przy wrębie lasu.

Obchody na Rossie rozpoczęły się odśpiewaniem „Roty” Marii Konopnickiej. Następnie liczne delegacje złożyły wieńce przy pomniku Matki i Serca Syna. Prezes Związku Polaków na Litwie podziękował za liczne przybycie. Przywitał wiceprezesa IPN Mateusza Szpytmę, konsul RP Irminę Szmalec, posłów na sejm RL z ramienia AWPL-ZCHR Ritę Tamaszuniene i Czesława Olszewskiego, merów rejonu wileńskiego, solecznickiego, prezesów kół, nauczycieli, kombatantów, harcerzy i młodzież. Podkreślał potrzebę podtrzymywania tożsamości wśród polskiej młodzieży Wileńszczyzny, która licznie tego dnia przybyła na Rossę. Przypomniał słowa z mickiewiczowskich „Dziadów”: Jeśli zapomnę o nich, Ty, Boże na niebie, zapomnij o mnie. Dodał, że Związek Polaków na Litwie jest organizatorem wielu imprez patriotycznych: na Rossie, w Krawczunach czy 15 sierpnia, w rocznicę Bitwy Warszawskiej, w Zułowie, miejscu narodzin marszałka Józefa Piłsudskiego.

Ks. kanonik Józef Aszkiełowicz polecał modlitwie poległych i uczestników operacji „Ostra Brama”, obrońców Ojczyzny i współczesne pokolenia Polaków. Modlił się za pokój na świecie, w tym naród ukraiński oraz ofiary ludobójstwa dokonanego przez nacjonalistów ukraińskich OUN-UPA na Polakach.

Przemówienia okolicznościowe wygłosili także wiceprezes IPN oraz konsul. Odczytano list Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Jana Józefa Kasprzyka. Zarys historyczny operacji „Ostra Brama” przedstawił nauczyciel, historyk i rekonstruktor Waldemar Szełkowski. Całość uroczystości przeplatana była wykonaniem pieśni patriotycznych przez zespół ludowy pieśni i tańca „Wilenka”.

Poniżej relacja z wileńskich obchodów przygotowana przez Tomasz Kiejdo