Pamięci Zofii Kossak-Szczuckiej

55 lat temu zmarła  Zofia Kossak-Szczucka autorka wydanej, w okresie międzywojennym,  książki "Pożoga". Autorka opisała własne przeżycia z Wołynia 1917 - 1919 r.,  piekło rewolucji bolszewickiej i krwawe ukraińskie mordy na Polakach. Książka wydana w 1922 r., pięć lat później została  przetłumaczona  na angielski i następnie ukazała się w językach: francuskim, japońskim oraz węgierskim. A był to debiut literacki autorki. Pisarka pochodziła ze znakomitej rodziny Kossaków – jej dziadkiem był malarz Juliusz Kossak, ojcem – major kawalerii Tadeusz Kossak, a stryjem – inny znakomity malarz Wojciech. Była stryjeczną siostrą wybitnej poetki Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej oraz humorystki – Magdaleny Samozwaniec i malarza Jerzego Kossaka.

Zofia Kossak urodziła się 10 sierpnia 1889 roku w Kośminie k. Lublina, dzieciństwo i młodość spędziła na Lubelszczyźnie i na Wołyniu.  Wywodziła się ze środowiska ziemiańskiego,  młode lata spędziła w dobrach hr. Józefa Potockiego, gdzie jej ojciec był administratorem. Dzięki samokształceniu zdobyła wiedzę i kulturę humanistyczną. Dlatego w 1906 roku została nauczycielką w szkole Polskiej Macierzy Szkolnej w Warszawie. Jednak w 1912/1913 r. podjęła studia malarstwa w pracowni Karola Tichego w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, a w latach 1913–1914 – rysunku w École des Beaux-Arts w Genewie. Mimo tego nie zapisała się w historii jako następna malarka z rodziny Kossaków.  W 1915 roku wyszła za mąż za Stefana Szczuckiego i zamieszkała z nim w Nowosielicy na Wołyniu. Tam urodziła  podczas I wojny światowej dwóch synów: Juliusza w 1916 r. a rok później  Tadeusza. Niestety już 1917 roku była świadkiem rewolucji bolszewickiej, krwawych wystąpień chłopskich i ukraińskich mordów na Polakach. Zagrożenie  utraty życia spowodowało, że  w przebraniu chłopskim uciekła w 1919 r. z dziećmi i matką, przez linię frontu do Lwowa. Zofia Kossak -Szczucka wszystko to opisała bardzo wyraziście w swojej pierwszej książce "Pożoga" wydanej w  1922 r. Niestety w 1923 r. we Lwowie zmarł jej mąż.  Zofia raptownie została z dwójką dzieci bez środków do życia. Zmusiło ją to do zamieszkania  z rodzicami we wsi Górki Wielkie na Śląsku Cieszyńskim. Natomiast 14 kwietnia 1925 roku ponownie wyszła za mąż, za Zygmunta Szatkowskiego, oficera Wojska Polskiego i historyka. W 1926 roku na świat przyszedł jej trzeci syn, Witold Szatkowski, ale zmarł pierworodny, Juliusz Szczucki. W 1928 roku urodziła się jeszcze  córka, Anna Szatkowska. Większość jej dzieł docenionych przez krytykę powstała w dwudziestoleciu międzywojennym, opublikowała przynajmniej 27 większych utworów (powieści, zbiorów opowiadań i esejów). Znalazły się tu przede wszystkim wielkie powieści historyczne: "Złota wolność", "Trembowla", "Beatum scelus" i trylogia, która przyniosła jej światowy rozgłos: "Krzyżowcy", "Król trędowaty", "Bez oręża". Jej książki biły rekordy tłumaczeń : ukazały się m.in. w językach: angielskim, chorwackim, czeskim, duńskim, fińskim, francuskim, hiszpańskim, holenderskim, japońskim, niemieckim, norweskim, portugalskim, słowackim, szwedzkim, węgierskim, włoskim. Książki Zofii Kossak na Zachodzie cieszyły się rosnącą popularnością. Trafiały na listy bestsellerów, a powieść "Bez oręża" znalazła się na czele Book of the Month w Stanach Zjednoczonych. Autorka  w roku 1932 roku została odznaczona nagrodą literacką województwa śląskiego. W 1936 roku otrzymała Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury, najważniejszej instytucji polskiej kultury okresu międzywojnia, a w 1937 roku została odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Otrzymała także hiszpański Krzyż Zasługi Zakonu Rycerskiego św. Łazarza I klasy. Nadszedł jednak 1939 r., pisarka, będąc u szczytu literackiego powodzenia, zmuszona  została do ucieczki  przed Niemcami i opuszczenia wraz z rodziną  miejscowości Górki Wielkie. Mimo, że kierowała się  na wschód, to  po 17 września wróciła do Warszawy. Tu w 1941 roku wraz z przyjaciółmi oraz księdzem Edmundem Krauze z parafii Św. Krzyża, utworzyła Front Odrodzenia Polski i stanęła na jego czele. Współpracowała również z utajnioną polityczno-wojskową katolicką organizacją Unia. Współredagowała także pierwsze pismo podziemne "Polska Żyje".          

1 sierpnia 1942 roku – w kilka tygodni po rozpoczęciu likwidacyjnej Akcji Reinhardt w getcie warszawskim, skąd Niemcy wywozili ludność żydowską do obozu zagłady w Treblince – opublikowała swój "Protest!", w nakładzie pięciu tysięcy sztuk. "Protest!" określał stanowiska polskich katolików wobec zagłady Żydów, dokonywanej przez władze niemieckie na terytorium okupowanego kraju. Dokument piętnował milczenie światowej opinii publicznej wobec odbywającego się właśnie holokaustu Żydów. 27 września 1942 r., Zofia Kossak i Wanda Krahelska-Filipowiczowa powołały Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom, który 4 grudnia przekształcono docelowo w Radę Pomocy Żydom "Żegota", działającą przy Delegaturze Rządu RP na Kraj. W 1943 roku w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau zginął drugi syn pisarki, Tadeusz Szczucki. Ją samą gestapo aresztowało 27 września 1943 r. na skutek donosu hr. Plater-Zyberka. 5 października 1943 r. została wywieziona do KL Auschwitz-Birkenau (numer obozowy 64 491; po wojnie operacyjnie go usunęła). Niemcy po kategorycznej odmowie  współpracy skazali ją na śmierć. Uwolniona z końcem lipca 1944 roku, wzięła udział w powstaniu warszawskim jako aktywna publicystka i redaktorka powstańczej prasy. Po kapitulacji znalazła się w Częstochowie, gdzie spisała swoje obozowe wspomnienia w książce "Z otchłani". W 1945 roku wyjechała z misją Polskiego Czerwonego Krzyża do Londynu. Niestety na zachodzie oskarżano ją o to, że jest agentem komunistycznym a w kraju  wszystkie jej książki ludowa ojczyzna uznała za niecenzuralne, wycofała ze sprzedaży i bibliotek, odbierając autorce polskie obywatelstwo. Tym sposobem pozostała przez 12 lat na wymuszonej emigracji wraz z mężem i córką na farmie Troswell w Kornwalii (zapadły wiejski kąt). Po październikowym przełomie  powróciła do Polski w 1957 r. i ponownie osiadła w Górkach Wielkich, w tzw. domku ogrodnika, znajdującym się przy spalonym w 1945 roku starym dworze. Jej książki wydawała oficyna podległa Stowarzyszeniu "Pax", zrzeszającemu katolików współpracujących z komunistycznymi władzami. Budziło to spore wątpliwości wśród czytelników Kossak- Szczuckiej.