POECI KRESOWI- cz.II

/1-nad Niemnem

Wszyscy znamy i cenimy twórczość niektórych pisarzy o rodowodach kresowych. Czytaliśmy Mickiewicza i wiele wiemy o romantyzmie. Czy jednak znany jest dla ogółu kresowy prekursor romantyzmu w Polsce?...
Cenimy bardzo kresowego Słowackiego , Kraszewskiego i Miłosza, jednak o twórcy poematu „Maria” mało kto słyszał…
 Czytamy Dołęgę- Mostowicza, Mniszkównę i wielu innych, a Malczewskiego?... – znamy tylko spokrewnionego z nim malarza -Jacka Malczewskiego.
Słuchamy też chętnie Czesława Wydrzyckiego – Niemena, który cudownie wyśpiewał swoją tęsknotę za rodzinnymi stronami na Kresach. Jego piosenki to wysokiej klasy poezja. Czy znamy jednak Antoniego Malczewskiego?...
/ patrz foto 1-nad Niemnem
Niemen śpiewał:

Gdzie modra rzeka niesie wody swe,
Tam słońca blask ujrzałem pierwszy raz
Nad brzegiem jej spędziłem tyle chwil,
Że dziś, bez rzeki, smutno mi
Tam każdy dzień, to skarb
Dziś … mój jedyny skarb.

Choć czas jak rzeka, jak rzeka płynie,
Unosząc w przeszłość tamte dni
Choć czas jak rzeka, jak rzeka płynie,
Unosząc w przeszłość tamte dni

Do dni dzieciństwa wraca moja myśl
W marzeniach moich żyje rzeka ta
Tak bardzo chciałbym być nad brzegiem jej
Więc niech wspomnienie dalej trwa
Tam każdy dzień, to skarb
Dziś … mój jedyny skarb
Dziś … mój jedyny skarb
https://www.youtube.com/watch?v=Ve1ekY3DUdw    
Coraz więcej możemy już wiedzieć o nieznanym dotąd poecie kresowym Zygmuncie Rumlu, jednak o twórcy romantycznym Antonim Malczewskim niewiele wiemy…

/ 2-Zygmunt Rumel

 Jeśli chodzi o Rumla to najczęściej cytowany jest jego  wiersz z lipca 1941 roku pt. „Dwie matki”, który wzrusza i porusza do głębi serca, zwłaszcza, gdy się poznało dalszą część historii.
…Dwie mnie Matki-Ojczyzny wyuczyły mowy -
W warkocz krwisty plecionej jagodami ros -
Bym się sercem przełamał bólem w dwie połowy -
By serce rozdwojone płakało jak głos...

Zygmunt Rumel był prawdziwym obywatelem wielokulturowych Kresów,  był też rzadkim przypadkiem godzenia twardej żołnierskiej służby z wrażliwym światem poezji.
Niestety jego los był okrutny i przerażający- jedna matka- Polska wysłała go na straceńczą misję, a druga matka- Ukraina pozbawiła go życia.
W roku 1941 napisał jakby proroczo  wiersz pt. „ Na śmierć poety” :
A kiedy go z wami nie będzie –
Usypcie mu kurhan stepowy –
Aby słyszał, jak burzan pieśń gędzie
I wiatr stepem przewala się płowy...
By mu miesiąc wstający z limanów
Oczy prószył kitajką czerwoną...
I kląskanie by słyszał bocianów,
Gdy piórami lotnymi wiatr chłoną...
Niech tam orły dziobami pieśń skraszą,
A teorban piosenką zakwili...
Bo o wolę on waszą i naszą
Śpiewał – zanim odpoczął w mogile...
Niech tam zmierzchy siniejąc rozgarną
Błękit nieba najczystszy i skromny –
Aby nocą wieczyście już czarną
Patrzył w wszechświat ponad nim ogromny!
Wróćmy jednak do romantyzmu.
Szkoła ukraińska polskiego romantyzmu – to określenie dziewiętnastowiecznej grupy polskich poetów i pisarzy romantycznych, urodzonych na Ukrainie Prawobrzeżnej – wcielonej do Imperium Rosyjskiego po rozbiorach Rzeczypospolitej.
Do „szkoły ukraińskiej” należeli: Antoni Malczewski, Seweryn Goszczyński, Aleksander Groza, Józef Bohdan Zaleski, oraz Michał Grabowski.
Polski poeta i prekursor romantyzmu Antoni Malczewski wywodzi się ze znanej, zamożnej i skoligaconej z rodem królewskim i arystokracją szlacheckiej rodziny.
Ukończywszy dwanaście lat, Antoni zaczął naukę w Gimnazjum Wołyńskim (późniejszym Liceum Krzemienieckim). W zapiskach pedagogów jawi się jako uczeń dobry, szybko przyswajający języki obce i wiedzę z matematyki.
Jako osiemnastoletni młodzieniec, Malczewski postanowił kultywować wojenne rodzinne tradycje i wstąpił do wojska Księstwa Warszawskiego.
Wsławił się w podczas obrony Modlina, potężnej twierdzy pod Warszawą.
Kolejne lata jego życia upłynęły na podróżowaniu. Jako pierwszy z Polaków (i ósmy turysta na świecie) wszedł na szczyt Mont Blanc.

/ 3- Antoni Malczewski

Powróciwszy do kraju w 1821 roku, na miejsce pobytu wybrał Wołyń (a dokładniej Chotiaczów).
„Maria” to pierwsza polska powieść poetycka napisana przez Antoniego Malczewskiego - wielce zasłużonego, ale i zapomnianego poety polskiego romantyzmu.

/ 4- utwór „Marya” Malczewskiego

Warto wspomnieć, że polski romantyzm to nie tylko Mickiewicz i Słowacki. Malczewski również uchodzi za wybitnego prekursora romantyzmu. Jego ,,Maria” w każdym szczególe zaskakuje swoją pesymistyczną wizją świata, w której to dobitnie ukazują się pewne wzorce. Mimo wszytko ten świat jest romantyczny, gdyż: uwidacznia się bohater byroniczny, fragmentaryzacja i zaskakująca poetyka tajemnicy. To wszystko osnute jest tajemnicą stepów, które pełnią ważną rolę w tej powieście poetyckiej. Oryginalny koloryt lokalny odgrywa rolę egzotyzmu. Zaskakującą rolę pełnią również bohaterowie, którzy własne historie życia mają owiane nutą grozy i tajemnicy.

/ 5- „Maria” wydana w Warszawie

„Moje młode pacholę, gdzież to ty wędrujesz?
Czy z Ziemi Świętej wracasz, że tak utyskujesz?”
„Oh! nie - ja wszystkim obcy wśrzód mojej ojczyzny -
I Śmierć mi zostawiła czarne w piersiach blizny -
I świata jadłem gorszkie, zatrute kołacze -
To mnie ciężko na sercu i ja sobie płaczę.
A kiedy się rozśmieję - to jak za pokutę;
A kiedy będę śpiewał - to na smutną nutę;
Bo w mojej zwiędłej twarzy zamieszkała bladość.
Bo w mej zdziczałej duszy wypleniono radość.
Bo wpływ mego Anioła grób w blasku zobaczy.”
„To czegoż chcesz, pacholę?” - „Uciec od Rozpaczy.”

Malczewski mistrzowsko opisał atmosferę ukraińskich stepów (dzikość serca!), grozę nawiedzonego dworu i rozpacz po utraconej miłości.

   / 6- odłogi-step

…Tymczasem wieś minąwszy, z bitej schodząc drogi,
Coraz się, coraz głębiej wpędzali w odłogi -
Gdzie wiatr ziarna zasiewa, Czas płody przewraca,
Nie zbiera plonu Chciwość, ni schyla się Praca -
Samotne - ciche - błogie - dziewicze ich wdzięki
Kwitną skrycie, od człeka nie skażone ręki;
Niebo je obejmuje - gdy w całym przestworze
Rozfarbionej żyzności rozciąga się morze…
Niestety poemat ten nie cieszył się sympatią czytelników, wiec  nie dostarczał pieniędzy na życie. Malczewski zmarł w nędzy, samotnie, wyniszczony długotrwałą chorobą, pozbawiony środków do życia. Teresa Nowacka, autorka opracowania epoki Romantyzm, napisała o nim:
„Żaden z polskich romantyków nie ukazał siły losu tak przejmująco, jak Malczewski, ale i żadnego z nich los nie dotknął w tak okropny i groteskowy sposób, jak jego.”
       

7, 8 -Antoni Malczewski- pomnik symboliczny na Starych Powązkach

03.06.1793 - 02.05.1826  
lat 32
poeta
podróżnik, alpinista
Utwór Malczewskiego inspirował też innych twórców, również współczesnych. Najbardziej znanym przejawem fascynacji opisaną w poemacie historią, jest opera kompozytora Romana Statkowskiego „Maria”.
W Warszawie ogłoszono konkurs, którego wymogiem było skomponowanie opery według powieści poetyckiej „Maria” Antoniego Malczewskiego. Statkowski przystąpił do pisania dzieła i otrzymał pierwszą nagrodę.  Opera wystawiana była na deskach wielu teatrów muzycznych, brała też udział w Wexford Festival Opera.

/ 9-„Maria”- opera Statkowskiego

„Maria” owiana jest  silnym klimatem polskości, a w niektórych momentach nasycona „programowo” ukraińskim kolorytem, odznaczająca się niepospolitą melodyjnością i nerwem dramatycznym - należy z pewnością do najlepszych oper okresu postmoniuszkowskiego. Muzyka Statkowskiego utrzymana jest w stylu wielkich rosyjskich mistrzów XIX wieku, ale zwiera też niemal wagnerowskie leitmotivy, które łączą charakter postaci, akcji i emocji.
Jednocześnie jednak krąg wpływów wywieranych przez poemat Antoniego Malczewskiego jest szerszy, o czym może świadczyć utwór „Maria” rapera Eldo, oparty na tekście zaczerpniętym z Pieśni Drugiej utworu Malczewskiego. Warto posłuchać:
https://www.youtube.com/watch?v=SLBYUjAU-mA  
„Bujno rośnie, odludnie kwiat stepowy ginie;
I wzrok daleko, próżno błądzi po równinie;
A w niezbędnej zgryzocie jeśli chcesz osłody,
Chmurne na polu niebo i cierpkie jagody.
Idź raczej w piękne mirtów i cyprysów kraje ;

Co dzień w weselnej szacie u nich słońce wstaje,
U nich w czystym powietrzu jaśniejsze wejrzenie
I głosy rozpieszczone, i rozkoszne tchnienie.
U nich wawrzyny rosną; i niebo pogodne,
I ziemia ubarwiona, i myśli swobodne.
A na kształtnych budowlach męże wieków dawnych
Stoją w bieli - i pyszni z swoich imion sławnych,
Zapraszają z daleka w czarowne zwaliska;
Bogów i bohatyrów - pająków siedliska.
Tam, jeśli dawnych rzeczy myśl w tobie głęboko,
Może, w ten śliczny błękit wpatrzywszy twe oko.
Słodycz w rozpaczy znajdziesz i lubość w żałobie,
Jak uśmiech ust kochanych w śmiertelnej chorobie;
Ale na pola nie chodź, gdy serce zbolało;
Na równinie mogiły - więcej nie zostało -
Resztę wiatr ukraiński rozdmuchał do znaku -
To siedź w domu i słuchaj dumek o kozaku.”

  / 10- bitwa z Tatarami

O! ty, co twój byt zawisł od współbraci męstwa,
Pójdź słyszeć radość wojny i krzyki zwycięstwa!
Zobacz, jak wpośrzód trupów, co już robak wierci,
Wąsate twarze sobie winszują ich śmierci
I nasępione czoła rozwidniają śmiechem,
Co w swym hucznym odgłosie jakby gromu echem!
Chodź - nie drzyj; stanąć przy nich każdemu zaszczytnie -
Krwią wrogów zlana śmiałość tak bujnie w nich kwitnie.
A jeśli w tobie budzi - życia poświęcenie
Za kraj swój, za swych ziomków - tylko strachu drżenie;
Jeślibyś wszystko za nich nie oddał w potrzebie:
Opatrz się dobrze wewnątrz - to zlękniesz się siebie.
Chodź - do stalowych piersi twój kaftan wełniany
Przyciśnij z wdzięcznym sercem - i całuj ich rany!

Przy opracowaniu tekstu korzystałam ze stron:
http://rumel.bppragapd.pl/
http://literat.ug.edu.pl/maria/maria2.htm
http://romantyzm.klp.pl/a-8596.html
http://mojecmentarze.blogspot.com/2012/01/antoni-malczewski.html