Muzyka w Barwy Kresów wpisana - Karłowicz

/ Mieczysław Karłowicz - Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=76894277

W Kolejnej odsłonie muzyków w „Barw Kresów wpisanej” przypomnimy postać Mieczysława Karłowicza herbu Ostoja ur. 11 grudnia 1876 w Wiszniewie na historycznej Litwie.

Syn Ireny z Sulistrowskich i Jana Aleksandra Karłowicza (1836–1903), wybitnego etnologa i językoznawcy, spędził na wsi wczesne dzieciństwo mieszkając w rodzinnym majątku Sulistrowskich w Wiszniewie do szóstego roku życia.

Był najmłodszym z czworga dzieci, wychowywał się w muzycznej atmosferze, a w wieku siedmiu lat rozpoczął naukę gry na skrzypcach.

Karłowicz to jedna z najważniejszych postaci w historii muzyki polskiej przełomu XIX i XX wieku. Był mistrzem orkiestracji i gatunku poematu symfonicznego

Był polskim kompozytorem i dyrygentem, autorem m.in. ponad 101 pieśni oraz różnych utworów orkiestrowych, w tym 6 poematów symfonicznych. Był też przedstawiciel nurtu późnego romantyzmu oraz taternikiem, fotografikiem oraz publicystą.

W 1895 r. wyjechał do Berlina z zamiarem kontynuowania nauki gry na skrzypcach u Józefa Joachima, ostatecznie jednak zaczął studia kompozytorskie u Heinricha Urbana. Jednocześnie studiował na wydziale filozoficznym tamtejszego uniwersytetu, publikował artykuły w piśmie „Echa Muzyczne i Teatralne” i komponował swoje pierwsze poważniejsze dzieła — Serenadę na orkiestrę smyczkową i muzykę do dramatu Józefata Nowińskiego pt. Biała gołąbka. Wtedy też rozpoczął pracę nad Symfonią Odrodzenie, którą ukończył już po powrocie do Warszawy, w 1901 roku.

/ Muzyka i góry. Pasje Mieczysława Karłowicza

W stolicy prowadził działalność publicystyczną na rzecz współczesnej muzyki polskiej, założył orkiestrę smyczkową przy Warszawskim Towarzystwie Muzycznym i dalej komponował. W 1906 r. odbył kurs dyrygencki w Lipsku u Artura Nikischa. W 1907 r. osiedlił się w Zakopanem. Zginął dwa lata później, kilka tygodni po wykonaniu Odwiecznych pieśni w Filharmonii Warszawskiej, które przyniosło mu prawdziwy triumf.

dr Katarzyna Naliwajek-Mazurek m.in. tak o nim pisze:

Karłowicz jest twórcą sześciu poematów symfonicznych (powstałych w latach 1904-1909): Powracające fale, Odwieczne pieśni, Rapsodia litewska, Stanisław i Anna Oświecimowie, Smutna opowieść i Epizod na maskaradzie (dokończony przez Grzegorza Fitelberga). Dziełami tymi zasłużył sobie na miano twórcy nowoczesnej polskiej muzyki symfonicznej. Skomponował także Koncert skrzypcowy A-dur (1902 r.) oraz szereg pieśni na głos z fortepianem (lata 1895-98), głównie do słów wielkich poetów polskich (m. in. Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Juiliusz Słowacki, Maria Konopnicka, Adam Asnyk).

Karłowicz podjął ambitne zadanie włączenia muzyki polskiej w krąg europejskiej kultury muzycznej. Udało mu się osiągnąć ten cel dzięki twórczej adaptacji najnowszych zdobyczy muzyki europejskiej w zakresie orkiestracji i brzmienia, przy czym głównym punktem odniesienia była dla niego muzyka Ryszarda Straussa. Stworzył muzykę o bardzo indywidualnym obliczu, głęboko emocjonalną i podejmującą odwieczne problemy egzystencjalne człowieka.

W 1902 powstał dedykowany S. Barcewiczowi Koncert skrzypcowy A-dur opus 8. Swym artykułem Muzyka swojska w Filharmonii warszawskiej zainicjował walkę o obecność współczesnej muzyki polskiej w repertuarze nowo powstałej Filharmonii Warszawskiej. Od 1903 działał w zarządzie Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, przy którym założył i prowadził orkiestrę smyczkową. W tymże roku ukazała się cenna publikacja Karłowicza Nie wydane dotychczas pamiątki po Chopinie, zawierające korespondencję Chopina. 21 marca 1903 w Berlinie odbył się koncert kompozytorski Karłowicza, na którego program złożyła się uwertura do Białej gołąbki, Koncert skrzypcowy i Symfonia „Odrodzenie”, dyrygował kompozytor, solistą był S. Barcewicz. Nie zrażony mało pochlebnymi recenzjami po swym kolejnym koncercie kompozytorskim w Wiedniu (8 lutego 1904), Karłowicz poświęcił się całkowicie twórczości w dziedzinie jednego gatunku: poematu symfonicznego. W latach 1904–1909 powstało 6 poematów symfonicznych opus 9–14: Powracające fale, Odwieczne pieśni, Rapsodia litewska, Stanisław i Anna Oświecimowie, Smutna opowieść oraz Epizod na maskaradzie pozostawiony w szkicach (dokończony oraz zinstrumentowany po śmierci kompozytora przez Grzegorza Fitelberga). W 1906 kompozytor wyjechał do Lipska na kurs dyrygencki A. Nikischa. 21 marca 1907 w Berlinie na koncercie kompozytorów Młodej Polski odbyło się prawykonanie Odwiecznych pieśni. Karłowicz zaznaczył w ten sposób swoje poparcie dla grupy twórców zrzeszonych w Spółce Nakładowej Młodych Kompozytorów Polskich (zwanej przez historyków „Młodą Polską”), do której formalnie nie należał. W tymże roku kompozytor osiedlił się w Zakopanem.

Związek Karłowicza z Tatrami

Z Tatrami łączyła go od lat szczególna więź duchowa. Działał w Towarzystwie Tatrzańskim, publikował artykuły z wędrówek górskich, pasjonował się wspinaczką, jazdą na nartach, fotografiką; stał się jednym z pionierów polskiego taternictwa. Oceniany przez krytykę muzyczną na ogół nieprzychylnie, przeżył wielki triumf po koncercie w Filharmonii Warszawskiej (22 stycznia 1909), na którym entuzjastycznie przyjęto Odwieczne pieśni. Niespełna 3 tygodnie później 8 lutego zginął w Tatrach pod lawiną śnieżną podczas samotnej wycieczki górskiej na nartach, w drodze z Hali Gąsienicowej do Czarnego Stawu, u stóp Małego Kościelca.

Wyszukał i opracował

Andrzej Łukawski